در کانون توافق هسته‌ای تاریخی ایران یک وعده وجود دارد: اگر ایران محدودیت‌های تعیین شده بر برنامه هسته‌ای‌اش را به اجرا بگذارد، ایالات متحده و دیگر کشورها تحریم‌های اقتصادی مشقت‌باری را که برای سال ها جلوی حرکت اقتصاد ایران را گرفته است برخواهند داشت.
این مساله کم اهمیتی نیست. ایران یکی از بزرگترین اقتصادهای خاورمیانه است و شرکت‌ها به ویژه کارخانه‌های اروپایی پیشاپیش آماده گشایش دوباره کانال‌های پرسود تجارت با ایران هستند. اما این دقیقا چگونه اتفاق خواهد افتاد؟
برای درک این امر و ظرافت‌های دیپلماتیک آن، دارن ساموئلسن، گزارشگر ارشد امور سیاسی پولتیکو، مصاحبه ای با کریس بکمایر، معاون امور هماهنگی در سیاست تحریم‌ها در وزارت خارجه آمریکا، انجام داده است که ترجمه آن را می‌خوانید.
او و همتایانش در وزارت دارایی آمریکا مسئول ترسیم نقشه راهی در این حوزه پر‌مسئله بوده اند. آمریکا و ایران هنوز روابط دیپلماتیک ندارند. از سفارت اشغال شده آمریکا در تهران هنوز به عنوان «لانه جاسوسی» یاد می‌شود. اما آمریکایی‌ها و شرکت‌های چندملیتی خواهان کمک در عبور از شبکه‌ای از محدودیت‌های قانونی هستند که قرار است برقرار بماند.
نخستین پیام کریس بکمایر برای صاحبان مشاغل این بود: خیلی عجله نکنید. بعضی راه‌های کوچک تجاری و بعضی راه‌های نه چندان کوچک، مانند خرید و فروش هواپیماهای مسافربری، بازخواهند شد اما بیشتر تحریم‌های آمریکا علیه ایران که بر مبنای حقوق بشر، تروریسم و انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ وضع شده لغو نخواهند شد.
کریس بکمایر در این مصاحبه توضیح می‌دهد که از «روابط پیچیده» بین دو کشور کاسته نشده است و واشنگتن هیچ طرحی برای گشودن دفتر بازرگانی در تهران ندارد.
نخستین ضرب‌الاجل مهم برای اجرای توافق هسته ای ایران ۲۶ مهر ماه (۱۸ اکتبر) است. توضیح بدهید چه چیزی درباره آن چه که شما «روز پذیرش» می خوانید اهمیت دارد؟
-این روزی است که اساسا تعهدات ما شروع می‌شود. ما آماده لغو تحریم ها می‌شویم. اما مهم‌تر از همه این است که ایران اقدامات اولیه برای تمام آن چه را که باید انجام دهد شروع می‌کند. این مهم شامل برچیده شدن دو سوم سانتریفوژهای نصب شده، از بین بردن ۹۸ درصد از ذخایر اورانیوم غنی شده، و برداشتن قلب رآکتور پلوتونیوم اراک و پر کردن آن با بتن است. این مراحل اساسا آغاز روند بسط زمان گریز هسته‌ای ایران به بیش از یک سال و اجرای تمام تدابیر شفاف‌سازی است که به ما امکان می‌دهد چنانچه ایران تصمیم به گریز هسته‌ای بگیرد ما به سرعت متوجه شویم.
در میان گام‌هایی که ایران باید بردارد کدام یک چالش برانگیزتر است؟
-تمام آن ها دشوار خواهند بود. برداشتن سانتریفوژها و از بین بردن اورانیوم غنی شده همه زمان خواهد برد و مشتاق هستیم که ببینیم ایران این مراحل را پشت سر می‌گذارد.
پس از «روز پذیرش» نوبت به «روز اجرا» می‌رسد. آن موقع چه خواهد شد؟
-«روز اجرا» روزی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تمام گام‌هایی را که ایران برداشته است تایید می‌کند. از «روز اجرا» زمان گریز یک سال یا کمی بیشتر خواهد بود. تمام ذخایر اورانیوم به خارج از ایران منتقل خواهد شد. ایران نقشه راه و پاسخ به پرسش‌های مرتبط با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای‌اش را تکمیل خواهد کرد. دو سوم سانتریفوژها و زیر ساخت‌شان به خارج از ایران منتقل می‌شود. زمانی که آژانس این موارد را تایید کند، ما دست به کار برداشتن تحریم‌هایی خواهیم شد که بر سر آن موافقت کردیم.
پس در آن روز ایالات متحده تحریم‌های مالی و اقتصادی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را همانطور که در برجام توافق شد به تعلیق درخواهد آورد. اتحادیه اروپا گام‌های مشابهی در رابطه با تحریم‌های هسته‌ای‌اش برخواهد داشت، تغییراتی در قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد رخ می‌دهد که نه تنها قطعنامه‌های پیشین را ملغی می‌کند بلکه مفاد واقعا مهمی را برای آینده‌ای بلند پی می‌گذارد. این مفاد شامل انتقال تسلیحات متعارف و موشک، ممنوعیت‌ها بر انتقال فناوری موشکی، و ممنوعیت‌ها بر انتقال فناوری حساس هسته‌ای است. این‌ها مسائلی هستند که ما قصد داریم برای دوره‌ای طولانی برقرار نگاه داریم. این تدابیر در آن روز دوباره برقرار شده و برای سال‌های پیش رو به کار بسته خواهند شد.
«روز اجرا» چه موقع اتفاق می‌افتد؟
-ما از نزدیک تحولات را زیر نظر داریم و فکر می‌کنیم انجام تمام این امور چند ماه طول خواهد کشید.
چه شکلی از رفع تحریم‌ها برای صاحبان مشاغل در آمریکا مهم‌تر است؟
-بیشتر تحریم‌های آمریکا یا به پیش از برنامه هسته‌ای برمی‌گردد یا به خود برنامه هسته‌ای ارتباطی ندارد. نمونه‌های کوچکی در این توافق هست که در قالب توافق برداشته خواهند شد. این موارد شامل اجازه صادرات هواپیماهای مسافری غیرنظامی و قطعات آن‌ها، واردات مواد غذایی و صنایع دستی ایران به آمریکا، و فعالیت محدود شرکت‌های تابعه کمپانی‌های آمریکایی در کشورهای خارجی بر مبنای قانون آن کشورها است. اما این موارد میدان عمل بسیار محدودی دارند و در بخش‌های گسترده‌ای تحریم‌های اصلی برداشته نخواهند شد.
به بازرگانان آمریکایی که خواستار راهنمایی هستند چه می گویید؟
-به طور عمده، اوضاع تغییری نخواهد کرد. ما کماکان روابط پیچیده ای با ایران خواهیم داشت و تحریم هایی که اکثر آمریکایی ها را از فعالیت های بازرگانی با ایران منع می کند برقرار خواهند بود.
وضعیت شرکت هایی چون بویینگ و ایرباس که می توانند با ایران داد و ستد کنند چطور می شود؟
-تعهدات ما هنوز به اجرا گذاشته نشده است پس ما هنوز با آن شرکت ها در آن سطح از تعامل نیستیم. اما آن چه که می توانم بگویم این است که در چارچوب توافق هسته ای یک روند صدور مجوز وجود خواهد داشت که بر مبنای آن می توانند منحصرا هواپیمای مسافربری غیرنظامی به ایران بفروشند و پس از روز اجرا ما با آن ها و دیگران در مورد چگونگی دقیق آن وارد تعامل خواهیم شد.
فرانسه به تازگی دفتر بازرگانی در تهران افتتاح کرد. آیا چنین امکانی برای آمریکا هم وجود دارد؟
-نه. ما در حال حاضر چنین انتظاری نداریم. محدودیت‌های فراوانی وجود دارد که مانع چنین اقداماتی از سوی ما خواهد شد.
چه بخشی از رفع تحریم‌های آمریکا برای ایران مهم است؟
-برای ایران مهم‌ترین تحریم‌ها آن‌هایی هستند که محدودیت‌هایی بر شرکت‌های خارجی در خرید نفت ایران یا تعامل با بخش مالی ایران اعمال می‌کنند. به عبارت دیگر، بر مبنای این تحریم‌ها شرکت‌های خارجی قابلیت خود برای داد و ستد در بازار آمریکا را با تهدید روبرو می‌بینند. این تحریم‌ها در کنار تحریم‌های بسیار قوی چندجانبه در اروپا و دیگر کشورها فوق العاده موثر بوده اند. پس برداشته شدن تحریم‌های مالی و نفتی برای ایران قدم مهمی خواهد بود.
آیا اتحادیه اروپا هم همزمان تحریم هایش را لغو می کند؟ تفاوت عمده میان لغو تحریم ها از سوی آن ها و آمریکا چیست؟
-یکی از اهداف اصلی ما همیشه ایجاد رابطه متقابل میان تحریم های اروپا و تحریم های آمریکا بوده است. ما از آغاز در این راه با هم شریک بوده ایم و مهم بود که اشتراکاتی میان تحریم های ما وجود داشته باشد. برای نمونه، وقتی اروپا تحریم هایی را که بر شهروندان خودش برای جلوگیری از خرید نفت از ایران بردارد ما هم همین تحریم ها را که خریداران نفت از ایران را جریمه می کند بر می داریم. یکی از اولویت های اصلی ما در مذاکرات این بود که همانطور که هماهنگ در تشدید تحریم ها عمل کردیم در کاهش تحریم ها هم با هم عمل کنیم.
آیا آن ها هماهنگ خواهند بود؟
-همیشه تفاوت های کوچکی وجود دارد اما ما فکر می کنیم در مجموع سازگاری بسیار خوبی با اروپا داریم و رابطه مان با اروپا چنان خوب است که در صورت وجود هر گونه عدم سازگاری راه هایی برای حل آن پیدا می کنیم.
مردم ایران چگونه رفع تحریم ها را حس خواهند کرد؟
-بهترین راه نگاه به این مساله توجه به نیاز اقتصادی ایران است. در حال حاضر ایران به پنج سال زمان نیاز دارد تا به جای قبلی اش بازگردد. اما برای این که به دلار شرایط را توضیح دهم باید بگویم ایران به خاطر تحریم ها در چاله ای ۵۰۰ میلیارد دلاری افتاده است. این شامل ۱۷۰ میلیارد دلار بودجه لازم برای سرمایه گذاری در زیرساخت ها و بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تعهدات دولت است. به خاطر تحریم های بلند مدت همه چیز در ایران تحت الشعاع قرار گرفته است.
مردم برای حس تبعات ناشی از رفع تحریم ها باید منتظر تعلیق تحریم ها طی زمان و آغاز تعامل آرام صاحبان مشاغل باشند.
رابطه تحریم هایی که در چارچوب توافق هسته ای برداشته می شوند با تحریم های مرتبط با نقض حقوق بشر در ایران که برقرار خواهند ماند چیست؟
کریس بکمایر: گزندگی تحریم های مرتبط با تروریسم و دیگر موارد چون گذشته شدید خواهد بود و ما اطمینان حاصل خواهیم کرد که با برداشتن تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران هیچ یک از اهرم های فشار خود را که برای مقابله با رفتارهای درسرساز ایران لازم است از دست نخواهیم داد.
بسیاری از کشورها تحریم های مستقلی علیه ایران وضع کرده اند. آیا هیچ یک از آن ها می توانند به توافق هسته ای لطمه ای بزنند؟
کریس بکمایر: ما این مساله را در مذاکرات به بحث گذاشتیم و در حال حاضر احساس نمی کنیم هیچ قانونی قابلیت ما را در اجرای برجام با خطر روبرو کند.
چه عاملی باعث اعمال سریع و دوباره تحریم هسته ای ایران از سوی وزیر امور خارجه یا رییس جمهوری آمریکا خواهد شد؟
کریس بکمایر: یکی از اهداف محوری ما در طول روند مذاکرات حفظ توانایی مان برای اعمال سریع و موثر دوباره تحریم ها در صورت عمل نکردن ایران به تعهداتش بود. این یعنی ما مکانیزم بی سابقه ای در شورای امنیت سازمان ملل متحد برای اعمال سریع و دوباره تحریم داریم و روسیه و چین هم نمی توانند آن را وتو کنند. این اقدامی بی سابقه در سازمان ملل و یکی از بزرگترین دستاوردهای توافق هسته ای بود.
در عین حال، ما این توان را هم داریم که تحریم های آمریکا را از طریق اقدام فوری در کنگره یا با استفاده از اختیارات ریاست جمهوری به سرعت دوباره اعمال کنیم.
در پاسخ به پرسش شما درباره دلایل اعمال دوباره تحریم ها، ما باید مورد به مورد در این باره تصمیم بگیریم. مسائل مهمی در این توافق برای اطمینان از عمل ایران به تعهداتش وجود دارد و چنان که روشن شود ایران تعهداتش را زیر پا گذاشته است باید آن را مورد به مورد بررسی کنیم.
آیا اعمال دوباره تحریم ها مثل این نیست که آب رفته را به جوی بازگرداند؟
-در بازگرداندن دوباره تحریم ها ما به چگونگی اعمالشان در آغاز نگاه می کنیم. وضع تحریم ها از چند طریق صورت گرفت: یک، از طریق تماس‌های فعالانه دیپلماتیک ما با شرکایمان؛ دو، با تشریح جدیت تهدید ناشی از برنامه هسته ای ایران.
البته در صورت نبودن خطر هسته‌ای اعمال دوباره آن ها ساده نیست. در عین حال، وقتی موردی از عدم عمل ایران به تعهداتش مشاهده شود ما یقین داریم که شرکایمان به آن به عنوان یک تخلف نگاه خواهند کرد و ما در صورت لزوم برای رسیدگی به آن تهدید از تحریم استفاده خواهیم کرد.
توافق هسته ای ایران رییس جمهوری آمریکا را ملزم می کند که از طریق قوانینی به تحریم های مرتبط با فعالیت هسته ای ایران برای همیشه پایان دهد. آیا این حرکتی جسورانه نیست؟
- این مفاد با علم به تفکیک قوا در آمریکا تنظیم شده اند. شما متوجه هستید که ما نگفته ایم رییس جمهور به آن تحریم ها پایان خواهد داد زیرا او توان انجام آن بدون کمک کنگره را ندارد. در عین حال ما معتقدیم اگر توافق به اجرا گذاشته شود، ایران بیش از امروز از جنگ افزار هسته ای فاصله داشته باشد، تمام راه های منتهی به بمب هسته ای برایش مسدود بماند، زمان گریزش طولانی، و مکانیزم شفافیت هم برقرار باشد، ما اطمینان داریم که دولت بعدی ادامه عمل به شرایط توافق را در جهت منافع خود خواهد دید.
فکر می کنید بزرگترین تصور نادرست از توافق هسته ای ایران چیست؟
کریس بکمایر: بزرگترین تصور غلط این است که تمام تحریم‌ها از جمله تحریم‌های مرتبط با تروریسم و نقض حقوق بشر برداشته خواهند شد. این قطعا آن چیزی نیست که اتفاق خواهد افتاد. مردم باید بیش از همه بدانند که این توافقی است که تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای را در صورت تغییرات بسیار روشن در برنامه هسته‌ای ایران لغو می کند. این توافق تمام راه‌های دسترسی ایران به جنگ افزار هسته ای را مسدود می کند.