هوای تهران و شماری از کلانشهرهای ایران چندین روز متوالی است که در وضعیت «ناسالم برای همه» و در برخی مقاطع در محدوده «قرمز» و حتی «خطرناک» قرار گرفته است.
تهران از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا اوایل آذر تنها چند روز هوای پاک داشته و دهها روز هوای ناسالم، بسیار ناسالم و خطرناک ثبت کرده، در حالی که شهرهایی مانند اهواز، اصفهان، کرج و مشهد نیز در ردیف آلودهترین شهرهای کشور قرار گرفتهاند.
به گفته مقامات وزارت بهداشت، فقط در سال ۱۴۰۳ بیش از ۵۸ هزار مرگ در ایران به آلودگی هوا نسبت داده شده که بیش از هشت هزار مورد آن در استان تهران رخ داده است. برآورد رسمی نشان میدهد خسارت اقتصادی ناشی از آلودگی هوا، از تعطیلیهای گسترده تا مرگ و از کارافتادگی شهروندان، به حدود ۱۷ میلیارد دلار در سال گذشته رسیده است.
رئیس اورژانس استان تهران اعلام کرده در هشت روز نخست آذر، ۳۱ درصد مأموریتهای این سازمان به مشکلات تنفسی و قلبی ناشی از آلودگی هوا مربوط بوده که نسبت به آبان ۹ درصد افزایش نشان میدهد. همزمان، گزارشها از بیمارستانهای مرجع تنفسی حاکی از افزایش چشمگیر مراجعه بیماران، از کودکان و سالمندان تا افراد بدون سابقه بیماری زمینهای، با علائمی مانند تنگی نفس و تشدید آسم است.
تعطیلی حضوری مدارس، محدود شدن فعالیت ادارات و ممنوعیت تردد کامیونها بهجز حاملان مواد فاسدشدنی و سوخت، بخشی از بسته اضطراریای است که برای کاهش مواجهه مردم با آلودگی به اجرا گذاشته شده است. کارشناسان اما هشدار میدهند این اقدامات مقطعی بدون اصلاح جدی در سوزاندن سوختهای سنگین و مدیریت ناوگان حملونقل، فقط اثر کوتاهمدت دارد.
وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا در واکنشی، بحران آلودگی هوا و تخریب محیط زیست در ایران را حملهای مستقیم به سلامت و آینده مردم توصیف کرده و با اشاره به جنگلهای هیرکانی، سیاستهای حکمرانی کنونی را عامل شتاب گرفتن این فاجعه دانسته است. در بیانیهای که در حساب فارسی وزارت خارجه آمریکا منتشر شده، تأکید شده که از عصر یخبندان تا امروز، جنگلهای هیرکانی بهعنوان میراث زنده ایران پابرجا ماندهاند، اما در چهار دهه اخیر فساد، غفلت و مدیریت نادرست آنها را تا مرز نابودی برده و آتشسوزیها و تخریبها نه فقط درختان و حیاتوحش، بلکه «روح ایران» را آزار میدهد.
کارشناسان ریشه بخشی از بحران کنونی را در سوزاندن مازوت با میزان گوگرد بسیار بالا و نابودی جنگلها از جمله جنگلهای هیرکانی و زاگرس میداند. مازوت مصرفی در نیروگاههای ایران چند برابر استاندارد جهانی سولفور دارد و سوختن آن هوایی سرطانزا تولید میکند، در حالی که جنگلهایی که میتوانستند در پاکسازی هوا نقش حیاتی داشته باشند با سرعت نگرانکنندهای در حال از بین رفتناند.
در همین چارچوب، وزارت امور خارجه آمریکا در موضعگیری تازه خود، جنگلهای هیرکانی را «گنجینه ملی» و «آشیان گونههای در معرض خطر» توصیف کرده و میگوید این میراث کهن میلیونها سال از عصر یخبندان و تغییرات اقلیمی جان سالم به در برده، اما در چند دهه اخیر قربانی سیاستهای نادرست و سوءمدیریت شده است. در این پیام تأکید شده که جنگلهای ایران سزاوار حفاظت هستند نه بیتفاوتی، و مردم ایران شایسته رهبرانیاند که به جای نابودی، میراث طبیعی کشور را برای نسلهای آینده حفظ کنند.