مقاله‌ای از یوئل گوزانسکی در نشنال اینترست
از منظر تاریخی، استراتژی نظامی ایران دفاعی و بر مبنای بازدارندگی در برابر رقبای بالقوه، توسعه اهرم های مهار دشمنان، درگیر کردن نیروهای متخاصم در کشورهای دیگر، تضعیف عزم دشمنان احتمالی ضمن اعمال نفوذ و ایجاد منطقه دفاعی دارای عمق استراتژیک فراتر از مرزها بوده است.
ابزار دفاعی سنتی ایران
طی دو قرن گذشته، سیاست و شخصیت نظامی ایران دفاعی و منعکس کننده دو فرض بوده است: ایران قربانی تخاصم کشورهای دیگر بوده و آن کشورها از ایران قدرتمندتر بوده اند. نیروی نظامی ایران بر مبنای این تفکر ساخته شده است.
از سال ۱۳۸۲ به این سو، سناریوی مد نظر فرماندهان نظامی در ایران، اشغال این کشور توسط نیروهای آمریکایی بوده است. ارتش و سپاه پاسداران دکترین موزاییکی را شکل دادند که در آن ایران با دشمنش بر مبنای منطقی چریکی در بخش های مختلف تحت اشغال کشور می جنگد.
از این رو، ایران بر ساخت موشک های زمین به زمین، موشک های هوا به زمین و موشک های دریایی متمرکز شد. تلاش آنها بر این بود که سلاح ها در داخل کشور تولید شود. این واقعیات حاکی از این است که نیروی نظامی ایران برای حمله نظامی زمینی گسترده علیه نیروی مقابل طراحی نشده است. نیروی زمینی، دریایی، و هوایی ایران همه برای نبرد با یک نیروی اشغالگر در داخل مرزهای سرزمینی طراحی شده اند.
نیروی قدس سپاه و دیگر نیروهای مخفی که در خارج از مرزهای ایران فعالیت می کنند هم هدفشان به کارگیری نیروهایی در دیگر کشورها است.
استفاده از همین نیروهای جانشین و مخفی باعث شد ایران با موفقیت نیروی نظامی آمریکا را در عراق گرفتار کند و به طور همزمان نفوذش را در کشور همسایه افزایش دهد. هزینه ی اجرای چنین سیاست هایی در مقایسه با رو در رویی علنی با آمریکا بسیار پایین تر بوده و خطر افزایش تنش میان دو کشور را تحت کنترل در آورده است.
ایران از حزب الله لبنان هم برای کمرنگ کردن مرزبندی های منطقه ای پر مساله میان شیعه و سنی و عرب و فارس استفاده کرده است تا تنش را بر محور مسلمانان در برابر اسراییل استوار کند. حزب الله نیروی بازدارنده ایران در برابر اسراییل بدون نیاز به درگیری مستقیم با آن کشور است. هزینه تامین نیازهای حزب الله برای ایران به مراتب پایین تر از هزینه همان میزان تاثیر گذاری بر اسراییل از طریق قشون کشی نظامی با سلاح های متعارف است.
ایران از پایان جنگ با عراق به بعد توانسته است از مرزها و حکومت انقلابی اش دفاع کرده و بدون درگیری عمده مستقیم هر تهدید بالقوه ای را پیش از ظهور در نطفه خفه کند. در واقع از منافع حیاتی اش بدون تحمیل هزینه نظامی سنگین دفاع کرده است.
آیا چیزی در رفتار ایران تغییر کرده است؟
سقوط اتحاد جماهیر شوروی و قرار گرفتن کشورهای اسلامی بین مرزهای شمالی ایران و روسیه، افزایش نفوذ جمهوری اسلامی در عراق و افغانستان در پی خروج نیروهای آمریکا از این دو کشور، و سردرگمی سیاسی در ترکیه، باعث شده ایران از استراتژی دفاع از مرزهایش در برابر مداخله نظامی احتمالی آمریکا وارد فاز مداخلات گسترده از سوریه تا یمن، و از اریتره تا بحرین و مناطق شیعه نشین عربستان سعودی و آسیای میانه شود.
توافق هسته ای با آمریکا هم به لحاظ منافع مادی و هم از نظر مشروعیت بخشیدن به برنامه هسته ای ایران، در تقویت جایگاه منطقه ای این کشور مؤثر بوده است.
اما مداخلات گسترده تر نظامی در عراق و سوریه در تضاد با ابزار نظامی سنتی ایران قرار داشت و به نتایج مورد نظر جمهوری اسلامی منجر نشد. در سوریه ایران به کمک روسیه نیاز پیدا کرد. در یمن هم با اعزام بی نتیجه ناو جنگی به سواحل یمن دچار اشتباه محاسبه شد. همین ناتوانی در دسترسی به یمن موجب عقب نشینی حوثی ها در یمن شده است.
قربانی انحراف استراتژیک خود
سیاست های کنونی و تحرکات استراتژیک ایران منجر به برهم خوردن تعادل اش از دو منظر شد: نخست؛ ادامه سیاست های کنونی به انزوای منطقه ای ایران دامن زده است و دوم این که نیروهای نظامی ایران مناسب ادامه سیاست های فعلی حکومت نبوده و نیستند.
با این وجود، ایران بازیگری هوشمند و محاسبه گر است و ممکن است خود را با این عدم هماهنگی تطبیق دهد. ایران یا در سیاست هایش تجدید نظر خواهد کرد یا نیروهای نظامی اش را بازسازی می کند. هر یک از این دو جبهه فرصت هایی را در اختیار رقبای ایران می گذارد. امتیاز دست کشیدن از سیاست های کنونی برای ایران بسیار آشکار است، اما تغییر ساختار نیروهای نظامی ایران هم امتیازهای خود را به همراه خواهد داشت.
برای نمونه، عربستان سعودی در یمن دست بالا را در برابر ایران دارد و در سوریه هم به ایران ضرب شست هایی نشان داده است: سعودی ها با موفقیت از طریق تجهیز کم هزینه گروه های شورشی، ائتلاف شیعه-علوی در سوریه را مستهلک کرده اند.
در چنین شرایطی، رقبای ایران قادر خواهند بود به طور غیرمستقیم در کشور سومی با ایران درگیر شده، هزینه برتری طلبی منطقه ای را برای تهران سنگین کرده و آزادی عمل جمهوری اسلامی را کم کنند.
* برگردان فارسی این مقاله تنها به منظور آگاهی رسانی منتشر شده و نظرات بیان شده در آن الزاماً بازتاب دیدگاه صدای آمریکا نیست.