کنت کتزمن تحلیلگر ارشد مرکز پژوهشی کنگره آمریکا در گفتگو با بخش فارسی صدای آمریکا درباره چشم‌انداز تحول سياست خارجی ايران پس از حصول توافق هسته‌ای ۲۳ تیر ماه با آمريکا و دیگر اعضای گروه ۵+۱، گفت امید این است که توافق هسته‌ای با ایران به گفتگو و یافتن راه حل سیاسی در مورد بحران سوریه و شاید در یمن منجر شود.
متن این گفتگو به شرح زیر است:
صدای آمریکا: آخرين تحليل شما درباره سياست خارجی ايران روز چهارشنبه منتشر شد. شما قبلا هم تحليل‌هايی در اين مورد منتشر کرده بوديد. اما اين اولين تحليل پس از دستيابی به توافق هسته‌ای بين ايران و گروه ۵+۱ است. چه تفاوتی بين اين تحليل و تحليل‌های گذشته شما وجود دارد؟
کنت کتزمن: تفاوت زيادی وجود ندارد، اما موضوع در پس‌زمينه توافق هسته‌ای پرسش‌های بسياری مبنی بر اين پيش کشيده که آيا ايران در راستای چشم‌اندازی حرکت خواهد کرد که آقای روحانی مطرح مي‌کند، يعنی ادغام با جامعه بين‌المللی، و ايجاد رابطه بهتر با ايالات متحده يا اين که ايران از امتيازات اقتصادی اين توافق اتمی، يعنی لغو تحريم‌ها، برای پیگيری يک سياست خارجی جاه‌طلبانه‌تری استفاده خواهد کرد که آن را در ضديت با ايالات متحده و متحدانش قرار دهد. رهبر جمهوری اسلامی اخيرا سخنانی ايراد کرده و گفته که سياست خارجی ايران در نتيجه اين توافق اتمی تغيير نخواهد کرد. گزارش من اين پرسش‌ها را تجزيه و تحليل می‌کند.
صدای آمریکا: شما در اين گزارشی که منتشر کرده‌ايد، از مکانيسم‌هايی صحبت کرديد که بر اساس آن حکومت ايران سياست خارجی‌اش را تعيين می‌کند. از دشمن هراسی گرفته تا مناسبات ايران با کشورهای همسايه‌اش. لطفا بيشتر در این مورد توضيح دهيد که اين مکانيسم‌ها چطور سياست خارجی ايران را تعيين کرده است.
کنت کتزمن: ايران مثلا از ديپلماسی کلاسيک مانند هر کشور ديگری استفاده کرده است. آنها هم‌چنين از بسط نفوذ سياسی خود استفاده کرده‌اند، مثلا سعی در اعمال نفوذ در انتخابات برخی کشورها در همسايه‌گیشان داشته‌اند؛ و از سياست خارجی نامتقارن هم استفاده کرده‌اند، يعنی استفاده از گروه‌های نيابتی و مسلح کردن عوامل و گروه‌هايی که در گذشته دست به تروريسم می‌زدند. و آنچه که من در اين گزارش به بحث گذاشته‌ام اين است که اگر آنها شروع کنند و از اين کارها کمتر بکنند و بجايش از ديپلماسی بيشتر استفاده کنند، اين نشانگر آن خواهد بود که احتمالا ايران در جهتی گام برمی‌دارد که آقای روحانی خواستارش است. اگر ببينيم که استفاده از اقدامات مسلحانه گروه‌های نيابتی بيشتر شده، اين به معنی آن است که سياست خارجی در جهتی حرکت می‌کند که احتمالا مورد علاقه رهبر است.
صدای آمریکا: آيا تغييراتی را که اشاره کرديد آقای روحانی خواستار آن است، همان تغييراتی است که گروه ۵+۱ می‌خواهد؟
کنت کتزمن: ايشان اشاره کرده که خواهان ادغام بيشتر (در جامعه بين‌المللی) است؛ که در اين صورت برای گروه ۵+۱ علامت مثبتی است. اما او هم خط قرمزهای خودش را دارد. يعنی اینطور هم نيست که با تصوير کلی ايالات متحده و گروه ۵+۱ برای شکل منطقه کاملا موافق باشد؛ خيلی هم با آنها تفاوت دارد. به‌عنوان مثال، آقای روحانی حتی نمی‌گويد که می‌خواهد مسلح کردن حزب‌الله را متوقف کند.
صدای آمریکا: رئيس جمهوری ایالات متحده در سخنانش در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت سردادن شعار "مرگ بر آمريکا" نه فرصت شغلی ايجاد می‌کند و نه جهان را امن‌تر می‌کند. با بحثی که درباره مکانيسم‌های سياست خارجی ايران مطرح کرده‌ايد، آيا می‌توان اين‌طور پيش بينی کرد که احتمال حذف اين شعار در آينده‌ای نزديک وجود دارد؟
کنت کتزمن: نه لزوما. فکر می‌کنم اين بيشتر يک عمل (نمادین و) سنتی باشد تا يک پيام عملی. اغلب در نماز‌های جمعه آن را فرياد می‌زنند، يا در سالگرد انقلاب يا سالگرد گروگان‌گيری سفارت آمريکا در تهران. اين کارها را هم اساسأ تندروها و عناصر افراطی انجام می‌دهند. فکر نمی‌کنم آقای روحانی و پيروانش از اين کارها بکنند.
صدای آمریکا: با توجه به این که سیاست خارجی ایران تابعی از وضعیت ژئوپلیتیک در منطقه است، آیا بدون تغییر رویکرد ایران و در مقابل آن عربستان سعودی و متحدانش، می‌توان انتظار تغییر مثبتی را داشت؟
کنت کتزمن: بله اميد اين است. من فکر می‌کنم رئيس‌جمهوری اوباما و برخی از اعضای دولتش معتقدند که شاید توافق هسته‌ای احتمال چنین گرایشی را افزایش دهد. زیرا با این توافق آنها نشان می‌دهند که ایران حاضر به تعامل است و تنها درگیر جنگ نیابتی و اقدامات مسلحانه نیست. آنها همچنین معتقدند که این توافق ممکن است به تعامل کشورهای حاشیه خلیج فارس با ایران منجر شود. اقدامی که این کشورها پیش از این حاضر به انجام آن نبودند. امید این است که توافق هسته‌ای با ایران به گفتگو و یافتن راه حل سیاسی درمورد بحران سوریه و شاید در یمن منجر شود.
صدای آمریکا: به سوريه اشاره کرديد. همانطوری که در هفتادمين اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد ديديم، بيشترين زمان به سوريه اختصاص داده شده بود. رؤسای جمهوری ايران، روسيه و ایالات متحده بطور مفصل درباره سوريه صحبت کردند. فکر می‌کنيد بهترين سناريويی که ايران می‌تواند برای حل بحران سوريه در پيش بگيرد چيست؟
کنت کتزمن: ايران دو منفعت کليدی در سوريه دارد. يکی ادامه حمايت از حزب‌الله است از راه سوريه. مثلا رساندن اسلحه به حزب‌الله از راه سوريه؛ و این که اطمينان حاصل کند افراطیون سنی‌مذهب نتوانند از مرزها عبورکرده و برای حمله به حزب‌الله وارد لبنان بشوند. اما اگر ايران بتواند رهبر ديگری به جز اسد پيدا کند که حاضر باشد از آن منافع محفاظت کند، ايران به آن گزينه هم فکر خواهد کرد. مشکل اينجاست که فعلا گزينه آشکاری برای اسد که مورد قبول ايران باشد وجود ندارد. زيرا اگر هم گزينه احتمالی وجود داشت، اسد آن را از ميان برداشته است. پس پيدا کردن گزينه‌ای برای اسد، حتی برای ايران، امر ساده‌ای نيست. در عراق وضع فرق می‌کرد. پيدا کردن جایگزین برای (نوری) المالکی در عراق آسان بود، زيرا گروه‌های مستقلی وجود داشتند که ايران می‌توانست با آنها به راحتی گفتگو کند و با آنها نقاط مشترکی پيدا کند و يکی را از ميان آنها به جای مالکی بگذارد. وضعيت سوريه متفاوت است. سوريه دولتی است که يک نفر بر آن حکومت می‌کند و رقبای آشکاری برای او وجود ندارد.
صدای آمریکا: تمرکز اصلی شما بر مسايل ايران است. اما می‌خواستم بپرسم عمليات روسيه در سوريه از روز چهارشنبه که برای اولين بار آغاز شده، فکر می‌کنيد با اين اقدام نظامی روسيه، شاهد چه تغييراتی در موازنه قدرت و حتی در معادلات سیاسی منطقه خواهيم بود.
کنت کتزمن: اغلب کارشناسان منطقه خواهند گفت که احتمالا بسيار تشنج آفرين است. زيرا ظاهرا روسيه بيشتر بر روی غيرنظاميان بمب می‌اندازد تا بر نظاميان. يعنی همان‌هايی که آقای اسد رويشان بمب می‌اندازد. پس حالا وضعيتی را داريم که دو کشور مردم غيرنظامی سوريه را هدف گرفته‌اند. اين منقلب کننده است. اميد می‌رفت که ايران با روسيه و آمريکا بتوانند همکاری کنند و جانشينی برای آقای بشار اسد پيدا کنند؛ و در آن صورت به جنگ خاتمه دهند و يک حکومت وحدت ملی برپا کنند. اما حالا سعی روسيه آن است که از آقای اسد محافظت کند. و اين به معنی آن است که جنگ ادامه خواهد يافت. اين احتمالا موجب خواهد شد که عربستان سعودی و کشورهای حاشیه خلیج فارس اسلحه بيشتری به سوريه بفرستند. اصلا ممکن است که آنها هم شروع به بمباران بکنند. آنها ممکن است بگويند، آقای پوتين حالا که شما داريد نيروهای ضد اسد را می‌کوبيد، ماهم می‌آئيم و اسد را بمباران می‌کنيم. آنها ممکن است اين کار را بکنند. بنابراين، درگیری‌ها می‌تواند به شدت گسترش یابد.