پنجاه سال پیش، در روز دهم ژوئن برابر با بیستم خرداد ماه، شمار بزرگی از نمایندگان کشورها، هنرمندان، صنعتگران و کارشناسان بیش از ۴۰ کشور جهان در شهر نیویورک ایالات متحده جمع شدند و «شورای جهانی صنایع دستی» را، به عنوان نهادی وابسته به یونسکو، بنیان نهادند. از آن پس دهم ژوئن به عنوان روز جهانی صنایع دستی شناخته شد.
دولت ایران نیز چهار سال بعد و در سال ۱۳۴۷ به این شورا پیوست تا میراث غنی خود را به جهانیان بشناساند؛ اما امروزه مقام های دولتی این حوزه می گویند ایران طی سالیان اخیر تقریبا تمام نقاط فروش صنایع دستی دربازارهای جهانی را از دست داده است.
صنایع دستی، چنان که از نامش برمی آید، مجموعه ای است از هنرهای کاربردی ساخته شده با دست و با بهره گیری از خلاقیت و ذوق هنری سازندگان، مواد خام بومی و ابزار دست ساز .
صنایع دستی از دوران کهن همواره آراسته به نقوش، نشانه ها و آثار تجسمی اسطوره ها و باورهای قومی ملت سازنده اش بوده است. با نگاهی به آثار باستانی در موزه ایران باستان یا بخش تمدن های باستانی در موزه های جهان، می بینیم صنایع به جا مانده پیشینیان، با چه ظرافت و سلیقه هنری ساخته و پرداخته شده اند.
امروزه تولید انبوه در صنایع بزرگ، صنایع دستی را با خطر نابودی روبرو کرده است. برای همین یونسکو در تلاش است تا برای حفظ جایگاه و ارزش های صنایع دستی هم از هنرمندان گمنام بومی کشورهای جهان پشتیبانی کرده باشد و هم پاسدار میراث فرهنگی و هنری باشد که تجسم مادی خلاقیت و سنت چند هزار ساله ملت هاست.
ایران یکی از کشورهای دارای پیشینه درخشان در این حوزه است و روزگاری نه چندان دور، تولیدات کارورزان و هنرمندان گمنام روستاها و شهرهای ایران، خریداران بسیاری در بازارهای جهانی داشت؛ اما امروزه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران می گوید این کشور از بازارهای جهانی صنایع دستی حذف شده است.
بهمن نامور مطلق معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی می گوید: «اگر مذاکرات سیاسی ایران با غرب خوب پیش رود و امکان تجارت شفاف از طریق گمرک فراهم شود، می توان در نوع صادرات تغییراتی را ایجاد کرد.»
هرچند داوران بین المللی و برگزیده یونسکو برای مهر تایید زدن بر صنایع دستی کشورها که در مالزی برگزار شد از میان ۳۴۰ اثر ایرانی ارائه شده در این رقابت ها بیش از ۱۴۷ اثر را شایسته دریافت عنوان مهر اصالت دانستند.
با این همه کارشناسان می گویند چندین عامل ویرانگر در صنایع دستی ایران باعث رکود بازار آن شده است. که استفاده از مواد اولیه نامرغوب وارداتی به جای مواد طبیعی اما گرانتر داخلی باعث بی ارزش شدن تولیدات ایران در بازارهای جهانی و حتی داخلی شده است. اشباع بازارهای داخلی با تولیدات انبوه چینی حتی به مراکز گردشگری ایران نیز رسیده است.
بهمن نامور مطلق با تایید جایگزینی صنایع دستی ایران با کالاهای چینی می گوید صنایع دستی غیرایرانی امروزه در بیشتر اماکن تاریخی و فرهنگی کشور عرضه می شود.
با این همه، اهالی روستاها و شهرهای ایران که به روش های سنتی و به یاری مواد اولیه طبیعی و با ذوق و اشتیاق دیرینه به پیشه و هنر اجداد خود وفادار مانده اند، نه نگران حذف روز صنایع دستی از تقویم رسمی هستند و نه چشم به راه حمایت های دولت.
برای نمونه سفالگران لالجین همدان که تولیدات آنها شهرت جهانی دارد، با وجود همه مشکلات، کوشیده اند همه ذوق و خلاقیت فنی و هنری و اصالت خود را نسل به نسل حفظ کنند.
دولت ایران نیز چهار سال بعد و در سال ۱۳۴۷ به این شورا پیوست تا میراث غنی خود را به جهانیان بشناساند؛ اما امروزه مقام های دولتی این حوزه می گویند ایران طی سالیان اخیر تقریبا تمام نقاط فروش صنایع دستی دربازارهای جهانی را از دست داده است.
صنایع دستی، چنان که از نامش برمی آید، مجموعه ای است از هنرهای کاربردی ساخته شده با دست و با بهره گیری از خلاقیت و ذوق هنری سازندگان، مواد خام بومی و ابزار دست ساز .
صنایع دستی از دوران کهن همواره آراسته به نقوش، نشانه ها و آثار تجسمی اسطوره ها و باورهای قومی ملت سازنده اش بوده است. با نگاهی به آثار باستانی در موزه ایران باستان یا بخش تمدن های باستانی در موزه های جهان، می بینیم صنایع به جا مانده پیشینیان، با چه ظرافت و سلیقه هنری ساخته و پرداخته شده اند.
امروزه تولید انبوه در صنایع بزرگ، صنایع دستی را با خطر نابودی روبرو کرده است. برای همین یونسکو در تلاش است تا برای حفظ جایگاه و ارزش های صنایع دستی هم از هنرمندان گمنام بومی کشورهای جهان پشتیبانی کرده باشد و هم پاسدار میراث فرهنگی و هنری باشد که تجسم مادی خلاقیت و سنت چند هزار ساله ملت هاست.
ایران یکی از کشورهای دارای پیشینه درخشان در این حوزه است و روزگاری نه چندان دور، تولیدات کارورزان و هنرمندان گمنام روستاها و شهرهای ایران، خریداران بسیاری در بازارهای جهانی داشت؛ اما امروزه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران می گوید این کشور از بازارهای جهانی صنایع دستی حذف شده است.
بهمن نامور مطلق معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی می گوید: «اگر مذاکرات سیاسی ایران با غرب خوب پیش رود و امکان تجارت شفاف از طریق گمرک فراهم شود، می توان در نوع صادرات تغییراتی را ایجاد کرد.»
هرچند داوران بین المللی و برگزیده یونسکو برای مهر تایید زدن بر صنایع دستی کشورها که در مالزی برگزار شد از میان ۳۴۰ اثر ایرانی ارائه شده در این رقابت ها بیش از ۱۴۷ اثر را شایسته دریافت عنوان مهر اصالت دانستند.
با این همه کارشناسان می گویند چندین عامل ویرانگر در صنایع دستی ایران باعث رکود بازار آن شده است. که استفاده از مواد اولیه نامرغوب وارداتی به جای مواد طبیعی اما گرانتر داخلی باعث بی ارزش شدن تولیدات ایران در بازارهای جهانی و حتی داخلی شده است. اشباع بازارهای داخلی با تولیدات انبوه چینی حتی به مراکز گردشگری ایران نیز رسیده است.
بهمن نامور مطلق با تایید جایگزینی صنایع دستی ایران با کالاهای چینی می گوید صنایع دستی غیرایرانی امروزه در بیشتر اماکن تاریخی و فرهنگی کشور عرضه می شود.
با این همه، اهالی روستاها و شهرهای ایران که به روش های سنتی و به یاری مواد اولیه طبیعی و با ذوق و اشتیاق دیرینه به پیشه و هنر اجداد خود وفادار مانده اند، نه نگران حذف روز صنایع دستی از تقویم رسمی هستند و نه چشم به راه حمایت های دولت.
برای نمونه سفالگران لالجین همدان که تولیدات آنها شهرت جهانی دارد، با وجود همه مشکلات، کوشیده اند همه ذوق و خلاقیت فنی و هنری و اصالت خود را نسل به نسل حفظ کنند.