صرافی ها و واسطه ها در ایران، ارزهای خارجی را به قیمت دلخواه خود خرید و فروش می کنند. بانک مرکزی که مسئول تنظیم سیاست های پولی و مالی است، گاهی دنباله رو قیمت صرافی ها و دلال ها می شود و گاهی هم که کنترل از دستش خارج شود آنها را متهم به اخلال در بازار ارز می کند و با کمک نیروهای انتظامی به مقابله با آنها می شتابد.
البته بانک مرکزی قیمت های خودش را دارد و چند سالی است که نام آن را ارز مبادله ای گذاشته است. قیمت ارز مبادله ای معمولا کمتر از بازار آزاد است. در مورد دلار آمریکا در ماه های گذشته تفاوت قیمت حتی به ۵۰۰ تومان هم رسیده است. اما ارز دولتی یا مبادله ای در اختیار همه قرار نمی گیرد و مثلا اگر کسی مسافر کشورهای خارجی باشد بسته به مقصد سفر می تواند حدود هزار دلار ارز به قیمت مبادله ای از برخی بانک ها خریداری کند.
دوگانگی و چندگانگی قیمت ارز در ایران مشکلات زیادی برای اقتصاد ایران به دنبال داشته و زمینه ساز سودجویی و واسطه گری های فراوانی شده است. مثلا بارها گفته شده که برخی از تاجران و افراد نزدیک به دولت، ارز مبادله ای دریافت می کنند و آن را به قیمت آزاد در بازار می فروشند.
بانک مرکزی ایران هر از گاهی اعلام می کند که می خواهد به این موضوع پایان دهد.
اما چگونه؟ ظاهرا با تک نرخی کردن ارز. بانک مرکزی این بار به نظر جدی تر از همیشه است و می خواهد در سال جاری، ارز را تک نرخی کند.
تک نرخی کردن ارز البته مستلزم پیش شرط هایی است. از جمله ایجاد ثبات اقتصادی و سیاسی، کاهش میزان تورم، اطمینان از تامین ارز کافی در بازار و عادی کردن روابط بانکی ایران با نظام بانکی بین المللی. رابطه ای که در سال های گذشته به دلیل تحریم نظام بانکی ایران تقریبا از هم گسیخته است.
و دست آخر، حتی در صورت فراهم شدن همه شرایط باز هم این سئوال پیش روی بانک مرکزی خواهد بود که قیمت ارز تک نرخی باید بر چه مبنایی باشد؟ آیا قیمت ارز در بازار آزاد می تواند مبنای مناسبی برای تک نرخی شدن ارز باشد یا اینکه این خود زمینه ای تازه برای افزایش قیمت ارز خواهد بود؟
فرض کنید قیمت دلار در بازار آزاد ۳۴۰۰ تومان است و بر اساس قیمت مبادله ای ۲۸۰۰ تومان. حال اگر دولت بخواهد دلار را تک نرخی و قیمت آن را به بازار آزاد نزدیک و ۳۴۰۰ تومان اعلام کند، آیا واسطه ها و صرافی ها دلار را گران تر نخواهند کرد و مثلا ۳۵۰۰ تومان و یا حتی به قیمتی بیشترعرضه نخواهند کرد؟
سوداگران و واسطه ها تنها در صورتی قادر به چنین رفتاری نخواهند بود که بانک مرکزی به اندازه نیاز بازار، و حتی بیشتر از آن، دلار در خزانه داشته باشد. خزانه ای که فعلا و به خاطر تحریم ها و پایین بودن قیمت نفت آنقدرها هم پر نیست.