با ارتقای استاندارد محصولات کشاورزی در عرصه جهانی، صادرات محصولات ایران طی دهه‌های گذشته از کشورهای تراز اول و دوم، به چند کشور اطراف خود، از جمله عراق و افغانستان محدود شده و به گفته کارشناسان بیم آن می‌رود که ایران همین بازار را نیز از دست بدهد.
نپیوستن جمهوری اسلامی ایران به گروه ویژه اقدام مالی - اف‌ای‌تی‌اف - نیز کار را سخت‌تر کرده و اکنون گریبان محصولات کشاورزی را هم گرفته است. بر اساس گزارش‌ها، ایران تلاش می‌کند برخی محصولات کشاورزی خود را به واسطه کشورهای همسایه به سایر نقاط جهان صادر کند، اما پیچیدگی قوانین برای رعایت استانداردهای کشاورزی، مشکل‌آفرین شده است.
بر اساس کنوانسیون بین‌المللی حفظ نباتات که ایران نیز یکی از اعضای آن است، کشورهای عضو ملزم به «رعایت باقی‌مانده سموم در بافت‌های گیاهی» شده‌اند.
شاهپور علائی مقدم، رئیس سازمان حفظ نباتات ایران تأکید کرده است که برگشت محصول از کشورها به واسطه سموم بیش از حد نبوده است، چرا که «هر کشور ام.آر.ال مخصوص خود را دارد.»
علائی مقدم ادعا کرده است که «هیچ‌گونه گزارش، آنالیز و نامه‌ای مبنی بر این موضوع که محصولات ما بیش از اندازه استاندارد سم داشته نداشته‌ایم» و «علت برگشت برخی محصولات این بود که مقررات و پروتکل‌های کشورهای مقصد عوض شده» است.
او اضافه کرده است کشورهای وارد کننده «به جای این که کشور مقصد محصولات را بررسی کنند و گواهی بهداشتی و سلامت بدهند، می‌خواهند بدانند محصول در کدام مزرعه تولید می‌شود و چه عملیات داشتی روی محصول اتفاق می‌افتد. از جمله یادداشت‌برداری برای این که چه میزان سم و آفت‌کش زده می‌شود و چه میزان تغذیه گیاهی انجام می‌شود.
احمدرضا فرشچیان، عضو اتاق بازرگانی تهران بازگرداندن محصولات کشاورزی صادراتی ایران را چالشی مربوط به «بیش از سه دهه» دانست که «در دهه ۸۰ بازرسی کل کشور» برای حل آن تلاشی نافرجام کرد.
او با اشاره به این که اروپایی‌ها در زمینه ارتقای استاندارد پیش‌قدم بودند، آن را دلیل افزایش «سخت‌گیری آنها نسبت به محصولات ایرانی» دانست که به موجب آن «در نهایت کشورهایی چون آلمان، فرانسه، سوئیس و انگلستان حجم مبادلات خود با ایران را کم کردند و محصولات ایرانی از بازارهای تراز اول و دوم به سمت بازارهای درجه سه و چهار رفت.»
به گفته فرشچیان، «اکنون کنترل و سخت‌گیری در بازارهای تراز سه و چهار نیز رو به افزایش است» و «بازارهای هدف» ایران «به چهار کشور همجوار نظیر عراق و افغانستان محدود شده و اگر این کشورها نیز به سامانی برسند، مقررات و ضوابط بهداشتی و غذایی خود را ارتقا دهند، صادرات ایران به این کشورها نیز با محدودیت مواجه خواهد شد.»
زیان کشاورزان ایران در نتیجه پنهان‌کاری مقامات
اما محمدرضا کیانی، نایب رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات کشاورزی استان اصفهان معتقد است دلیل این اتفاق استفاده از چهار مدل سم در محصولات کشاورزی صادراتی ایران بوده که در روسیه ثبت نشده بود.
به گفته کیانی، «اگر چه از اردیبهشت امسال مکاتبات بسیاری در این زمینه با ایران انجام شده بود، اما متولیان این حوزه در کشور نه تنها پاسخ این مکاتبات را ندادند، بلکه با پشت گوش انداختن جریان حتی این موضوع را به تولیدکنندگان محصولات کشاورزی انتقال ندادند.»
بازگشت کیوی‌های ایران که به واسطه امارات به هند صادر شده بود
استرداد کیوی صادر شده ایران از امارات، یکی از گزارش‌هایی بود که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
یک مقام وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید، هر کشوری برای محصولات تولیدی صادراتی و وارداتی «قوانین قرنطینه‌ای متفاوت» دارد. مطابق قوانین امارات، کیوی ایران نیاز به قرنطینه نداشت، اما طرف اماراتی «کیوی ایران را به هند صادر کرد.»
فرشید شبانی، مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان چهار محال و بختیاری افزوده است: «طبق قوانین این کشور، آفت موجود در کیوی تولیدی ایران در هند قرنطینه بود» و «مجوز صادرات محصول از ایران» باید «طبق قوانین قرنطینه‌ای صادر می‌شد.
وی همچنین درباره فلفل‌دلمه‌های برگشت‌خورده از روسیه، آن را به معنای ناسالم بودن محصول ندانسته و به ایسنا گفته که سم مشاهده در محصول در «روسیه به ثبت نرسیده» و ادعا کرده است که استفاده از این سم آفت‌کش «در کشورهای اروپایی مورد تائید است.»
او با بیان این که «در آخر دی ماه گروهی از کشور روسیه برای تطابق استانداردها و انعقاد تفاهم‌نامه برای صادرات محصولات کشاورزی به ایران سفر می‌کنند»، برگشت خوردن محموله سیب‌زمینی از ترکمنستان را به دلیل «رعایت نشدن خاک‌گیری محصول» اعلام کرده و گزارش‌های منتشرشده درباره سیب‌زمینی صادراتی را با این توضیح، توجیه کرده است: «یکی از صادرکنندگان قصد صادرات سیب‌زمینی آلوده را داشت که با هوشیاری کارشناسان حفظ نباتات از صدور مجوز برای این محموله جلوگیری شد و صادرکننده «اقدام به حاشیه‌سازی در فضای مجازی کرد.»
