کشورهای عضو شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد روز پنجشنبه ۱۶ فروردین با تصویب قطعنامه‌ای ماموریت گزارشگر ویژه حقوق بشر این سازمان در امور ایران و کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل را به‌طور همزمان برای یکسال دیگر تمدید کردند.
شورای حقوق بشر در پنجاه و پنجمین اجلاس خود در ژنو پیش‌نویس قطعنامه درباره وضعیت حقوق بشر در ایران را به رای گذاشت که در نهایت با ۲۴ رای مثبت، هشت رای منفی، و ۱۵ رای ممتنع اعضا به تصویب رسید.
این قطعنامه دولت جمهوری اسلامی ایران را به همکاری کامل با گزارشگر ویژه و کمیته حقیقت‌یاب و دسترسی بدون مانع آنها به اطلاعات لازم برای انجام وظایف خود دعوت کرده است.
قطعنامه همچنین بر اهمیت مأموریت کمیته مستقل بین‌المللی حقیقت‌یاب برای بررسی موارد نقض حقوق بشر در رابطه با اعتراضات شهریور ۱۴۰۱ به ویژه در مورد زنان و کودکان تأکید و اذعان کرده که به زمان بیشتری برای تکمیل وظایف این کمیته نیاز است.
این قطعنامه از گزارشگر ویژه می‌خواهد دو گزارش به مجمع عمومی و شورای حقوق بشر ارایه کند و از هیئت حقیقت‌یاب هم خواسته است که در نشست مارس سال آینده شورای حقوق بشر گزارش ارائه دهد.
قطعنامه از دبیر کل سازمان ملل متحد نیز درخواست کرده است تا منابع لازم را در اختیار گزارشگر ویژه و هیئت حقیقت‌یاب قرار دهد.
نماینده آمریکا در این جلسه سخنان خود را با بیان «زن، زندگی، آزادی» شروع کرد و گفت ایالات متحده قویا از تمدید ماموریت گزارشگر ویژه و هیئت حقیقت‌یاب حمایت می‌کند و افزود آمریکا در کنار مردم ایران می‌ایستد.
نماینده بلژیک در این جلسه به نمایندگی از اتحادیه اروپا از وضعیت حقوق بشر در ایران عمیقا ابراز نگرانی کرد و از جمهوری اسلامی خواست به «تبعیض سیستماتیک» علیه زنان و دختران پایان دهد.
با این حال، نماینده جمهوری اسلامی در این جلسه وضعیت جنگ در غزه را پیش کشید و سپس نقش آمریکا و آلمان در تهیه پیش‌نویس این قطعنامه را «مسخره» دانست.
کوبا و چین از کشورهایی بودند که با این قطعنامه مخالفت کردند.
ده‌ها سازمان و گروه حقوق بشری ماه گذشته در نامه‌ای مشترک از اعضای شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد خواسته بودند تا ماموریت گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران، و همچنین ماموریت کمیته مستقل حقیقت‌یاب بین‌المللی در مورد ایران را در پنجاه و پنجمین اجلاس شورای حقوق بشر تمدید کنند.
گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای نظارت بر وضعیت حقوق بشر در ایران
جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای نظارت بر وضعیت حقوق بشر در ایران، است. ماموریت او ۱۵ تیر ۱۳۹۷ (۶ ژوئیه ۲۰۱۸) از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد آغاز شد. ماموریت او در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ تمدید شد.
او در طول دوره شش ساله ماموریت خود، شش گزارش به شورای حقوق بشر ارائه کرده و در گزارش‌های خود، به طور مداوم نقض حقوق بشر در ایران را محکوم کرده است.
جاوید رحمان بارها از مقامات جمهوری اسلامی ایران خواسته است به تعهدات حقوق بشری خود عمل کنند و از جامعه بین‌المللی نیز خواسته است که برای بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران اقدام کند.
او در واپسین روزهای اسفند سال ۱۴۰۲ در گزارش خود به شورای حقوق بشر سازمان ملل از افزایش ۴۳ درصدی اعدام‌ها در سال ۲۰۲۳ و تداوم وضعیت نگران‌کننده حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران خبر داد.
جاوید رحمان ضمن ابراز تاسف از این که باوجود درخواست‌های مستمر طی دوران مأموریتش، هرگز از سوی جمهوری اسلامی اجازه سفر به ایران به او داده نشده است، وضعیت حقوق بشر در این کشور را به شدت نگران‌کننده خواند.
کمیته حقیقت‌یاب مستقل بین‌المللی
کمیته حقیقت‌یاب مستقل بین‌المللی در پی کشته‌شدن مهسا (ژینا) امینی در بازداشت گشت ارشاد تشکیل شده و با گردآوری و حفظ اسناد و شناسایی مظنونان نقض حقوق بشر، در راستای پاسخ‌گوکردن دست‌اندرکاران ارتکاب جنایات گام جدی برداشته است.
این کمیته که از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد مامور تهیه این گزارش درباره ایران شده است اسفند ۱۴۰۲ در گزارشی «تبعیض نهادینه شده علیه زنان و دختران» در ایران را به معنای «نقض حقوق بشر و جنایت علیه بشریت در بستر اعتراضات اخیر» دانست.
بنا بر این گزارش، نقض حقوق بشر در ایران زنان، کودکان و اقلیت‌های قومی و مذهبی را به شکلی نامتناسب تحت تاثیر قرار داده است.
در این گزارش با اشاره به ادامه تاثیر نقض حقوق بشر معترضان در ایران همزمان با مصونیت کامل ناقضان در داخل کشور، ادامه فعالیت کمیته حقیقت‌یاب «حیاتی» ارزیابی شده است.
در بخشی از این گزارش آمده است: «در سال‌های اخیر در پی تشدید سرکوب‌ها و به دنبال بروز اعتراضات ۱۴۰۱، وضعیت حقوق بشر در ایران بویژه برای زنان بطور قابل ملاحظه‌ای رو به وخامت گذاشته است. صدور و اجرای احکام اعدام معترضان و کودک‌مجرمان، در تناقضی آشکار با قوانین بین‌المللی، در سال گذشته در ایران به شکل چشمگیری افزایش یافته است.»
متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، روز ۲۴ اسفند سال گذشته گفت که ایالات متحده قویاً مایل است فعالیت کمیته حقیقت‌یاب و همچنین ماموریت گزارشگر شورای حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، برای یک سال دیگرتمدید شود.
