درچندهفته اخیر، شیعیان بحرین که با مشکلات دیرپایی دست به گریبان بوده و در مقابل سیاست های تبعیض آمیز حکومت دست به اعتراض زدند، با بیرحمی سرکوب شدند و نه تنها نیروهای امنیتی بحرین، بلکه نیروهای اعزامی از عربستان سعودی و امارات متحده عربی اعتراض ها را سرکوب کردند.
تازه ترین گزارشها نشان می دهد یک هزار تن از افرادی که پیشتر درارتش پاکستان خدمت می کردند به گارد ملی بحرین ملحق خواهند شد. به روال معمول، حکومت بحرین ادعا کرده که ایران تازه ترین تظاهرات مردم بحرین را سازماندهی کرده است، یعنی همان الگوی آشنا که ایران را مسئول همه مشکلات بحرین درسه دهه گذشته شناخته است. در این میان نه سازمان های عربی- اسلامی و نه کشورهای غربی هیچ کدام در دفاع از شیعیان بحرین کاری نکردند، در حالی که همان اعتراض ها در تونس و مصر همدلی ها را بر انگیخت و درلیبی حتا کار به مداخله نظامی درحمایت ازمخالفان قذافی کشیده شد. حتی رسانه های عرب، ازجمله الجزیره از پوشش مطبوعاتی کافی درباره رویدادهای بحرین طفره رفتند. بالاتر از اینها شیخ یوسف قرضاوی، روحانی بانفوذ مصری که مدتها در قطر زندگی کرده و از اعتراض ها علیه مبارک پشتیبانی کرده است، اعتراض های مردم بحرین را «فتنه» خواند زیرا به باور او، این حرکت ها فرقه گرایانه و عشیره ای و مستحق سرکوب بود.
با این همه رفتار این چنینی بخش هایی از جهان اسلام، عرب و غرب در جاهائی که مساله شیعیان درمیان است رفتار تازه ای نیست. برای نمونه درپی جنگ ۱۹۹۱ خلیج فارس هنگامی که صدام درحال کشتار همگانی شیعیانی بود که تاحدی با تشویق غربی ها قیام کرده بودند، غرب تنها تماشاگر بود. از سال ۲۰۰۳ و جنگ عراق اکثریت بزرگ قربانیان حمله ها ی تروریستی شیعیان بوده اند. این نکته نیز بازتاب چندانی در رسانه های غربی و عربی نداشت.
برعکس، اقدامات چهره هایی نظیر مقتدا صدر، نماد شیعیان تندرو، در حد گسترده ای در رسانه ها شنیده می شود. این مسئله در مورد پاکستان مصداق بیشتری دارد. از اواخر دهه ۱۹۸۰سلفی- وهابی های پاکستان و سازمانهای متبوعشان، مانند لشکر طیبه و سپاه محمد، کشتار شیعیان را درسطحی فراگیر ادامه داده اند، اما دولت پاکستان برای جلوگیری ازاین کشتار کار چندانی نکرده است. در یمن نیز سرکوب دولتی شیعیان با کمک عربستان، خم به ابروی کسی نیاورده است. سازمانهای حقوق بشری نیز در قبال مسئله تبعیض سازمان یافته علیه شیعیان در کشورهایی چون عربستان سعودی، سکوت شرم آوری پیشه کردند. شیعه، در سایر کشورهای اسلامی نیز سرنوشت مشابهی دارد و به عنوان مثال، در افغانستان شیعیان هدف ویژه حملات طالبان هستند.
این رفتار با شیعه به دلایل متفاوتی است. در کشورهای اسلامی عامل مهم، تعصب های فرقه گرایانه است. با گسترش باور سلفی- وهابی در جهان اسلام که از دهه ۱۹۷۰ میلادی آغاز شده است، تعصب دینی علیه شیعیان شدت گرفته است. زیرا برخلاف دیگر مذاهب سنی که شیعیان را گروهی گمراه می دانند، تفکر وهابی-سلفی، شیعیان را کافر قلمداد می کنند که خونشان مباح است.
اما بزرگ ترین گناه شیعه وفاداری و دنباله روی شان از ایران است. حسنی مبارک، رئیس جمهوری سابق مصر زمانی که گفت شیعیان عرب تنها به ایران وفادارند، خشم آنان را برانگیخت. رهبران بحرین و عربستان سعودی نیز، شیعیان این دو کشور را دنباله رو ایران می دانند و چون ایران از انقلاب ۱۳۵۷ به این سو کشوری طرد شده است، شیعیان این کشورها به خاطر اتهام ارتباط با ایران دچار دردسر بوده اند.
اما دیدگاه ارتباط شیعیان با ایران تا چه پایه درست است؟ واقعیت این است که این دیدگاه بیش از آن که حقیقت باشد، به یک افسانه می ماند. در میان سایر مسلمانان نیز علائق دینی تنها عامل تعیین کننده روابط آنها با یکدیگر و تعیین کننده الگوی رفتاری وفاداری ها نیست و ویژگی های قومی و سایر تفاوت ها نقش خود را دارند. برای نمونه همه شیعیان عراقی طرفدار ایران نیستند و بعضی شان مشخصا به خاطر ملاحظات قومی و تفاوتها میان ایرانیان و عرب ها، ضد ایرانی اند. درجنگ ایران و عراق، شیعیان عراقی با وجود انتظارها و نگرانی ها به ایرانیان نپیوستند. ارتباط ایران با شیعیان یمنی که زیدی هستند و نه دوازده امامی، به دلایل تفاوت های عقیدتی و دیگر اختلاف ها بسیار محدود است. همچنین ارتباط ایران با شیعیان عربستان سعودی نیز محدود است.
مشخصا این واقعیت که ایران دارای بزرگترین اکثریت شیعه درجهان است و تا این اواخر تنها کشوری بود که تبعیضی علیه شیعیان روا نمی داشت، آن را به عنوان کشوری خاص برای شیعیان معرفی کرده است. هرچند، علاقه شیعیان دیگر کشورها به ایران به دلیل تبعیضی است که در کشورهای دیگر از سوی دولت و مردم علیه آنان اعمال می شود.
معنی این سخن آنست که اگر کشور یا کشورهایی هستند که ازنفوذ ایران درجمعیت شیعه خود دل نگرانند باید با آنها رفتاری برابر با سایر شهروندان درپیش بگیرند و به جای آنکه آنان را کافر و مستوجب مرگ بدانند با آنها رفتاری احترام آمیز درپیش بگیرند تا به این ترتیب، وفاداری شان را از ایران به سوی خود جلب کنند.
این امر درباره کشورها ی غربی هم صادق است. غرب نباید دربرابر تبعیض های گسترده علیه شیعیان و نقض شدن حقوق اولیه و آزادی عقیده آنان خاموش بمانند. همچنین کشورهای غربی نباید در برابر رویدادهای اخیر بحرین با این برداشت که شیعیان بحرینی عامل ایرانند، سکوت پیشه کنند. چنین نگرشی نه در راستای ارزشهای غربی و نه به سود منافع امنیتی و اقتصادی غرب است. یادمان باشد که عمده منابع نفت و گاز حوزه خلیج فارس در کشورهایی است که یا اکثریت شیعه دارند و یا این که در مناطق شیعه نشین کشورها واقع شده اند از جمله در یک استان شرقی عربستان سعودی. حتی اکثریت جمعیت آذربایجان نیز شیعه است.
در مجموع، صرفنظر از شکایتهای کشورهای عرب و غربی علیه ایران، آنان باید در راستای منافع خود و در راستای احترام به کرامت انسانی، حساب ایران را از حساب شیعیان جدا کنند.
*شیرین هانتر، استاد دانشگاه جرج تاون در واشنگتن دی سی است. او پژوهش ها و تالیف های متعددی در زمینه جهان اسلام دارد. خانم هانتر روز جمعه در برنامه ای درباره بررسی رویدادهای اخیر در بحرین در تلویزیون صدای آمریکا حضور یافته بود و این مقاله را برای وبسایت صدای آمریکا، نوشته است.