چهار سال است که نام دنا برای حامیان محیط زیست در ایران با دلهره و درد و دریغ همراه است. دنا منطقه ای است حفاظت شده به وسعت ۲۵۵هزار و ۵۳۷ هکتار، در دل سلسله کوه های مرکزی زاگرس و در میان استان های کهکیلویه و بویر احمدی، اصفهان، چهارمحال و بختیاری و فارس. منطقه دنا قله های مرتفع بسیاری دارد که بلندترین قله آن ۴۴۸۴ متر و پست ترین آن ۱۳۶۰ متر ارتفاع دارد و در این میان بیش از سه هزار متر فاصله است.
وضعیت منطقه
منطقه دنا همراه با ۱۲ منطقه دیگر در جهان در خرداد سال ۲۰۱۰ تحت برنامه «انسان و زیست محیط» یونسکو به عنوان منطقه حفاظت شده به ثبت رسید. یونسکو این منطقه را چه از نظر «ذخیره گاه زیست کره» و چه از حیث «میراث فرهنگی» در نوع خود منحصر به فرد شناخته است. منطقه حفاظت شده دنا دهمین منطقه زیست محیطی حفاظت شده در ایران و اولین منطقه زیست محیطی حفاظت شده است که در دوران جمهوری اسلامی ایران به ثبت جهانی رسیده است. پیش از آن در سال ۱۹۹۱ به دلیل آسیب پذیری گیاهان و جانوران باقی مانده در این زیستگاه، دنا به عنوان منطقه شکار ممنوع به ثبت رسیده بود. پروژه حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی با حمایت «برنامه عمران سازمان ملل» برای هماهنگ کردن فعالیت های کشاورزی، جنگل داری، آب، مرتع داری، گردشگری، ورزش و کوه نوردی، نقشه برداری، آموزش و تربیت محیط بانان و همیاران و آگاهی بخشی به مردم محلی برای جلوگیری از تخریب این منطقه بکر و بی نظیر تصویب و برای اجرا به سازمان های غیر دولتی ارجاع شد. سازمان کانون سبز فارس با اجرای موفقیت آمیز این طرح توانست در سال ۲۰۰۴ میلادی جایزه قدردانی از کاهش فقر برنامه عمران سازمان ملل و سازمان ملی جوانان ایران را به خاطر توسعه اشتغال زایی در منطقه به دست آورد.
میراث طبیعی دنا- بیش از دو هزار گونه گیاهی، از انواع گیاهان دارویی تا جنگل های سروکوهی و بلوط و گون و گل های وحشی چون زنبق و نسترن و لاله و سنبل و سبزی های معطر که عطرشان در کوه می پیچد و زنبورهای عسل را در دامنه کوه ها به خود دعوت می کند تا بهترین عسل جهان را تولید کنند، چشمه ساران و آبشارها و رودخانه های پرآب زلال و شیرین که حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد آب شیرین کل کشور را تامین می کند، از فراز قله های یخچالی و سفیدپوش و از اعماق دل چشمه ها جاری می شود و با مشروب کردن زمین های مسیر خود سرانجام رودهای کارون و زاینده رود و دز و کرخه... را سیراب می کند. پرندگان گونه گون و رنگ رنگ و نادر از شاهین و کرکس و عقاب تا کبک دری و بلبل و چکاوک وهما - این پرنده نادر قله ها که در شعر ایران نماد بلندی طبع و نظر است- که آوازشان در سراسر کوهستان در ترنم است و با صدای باد و آب و دیگر حیوانات به هم می پیچد و موسیقی طبیعت را طنین انداز می کند، حضور حیات وحش متنوع از سمور و راسو و سنجاب ایرانی، که زیباترین نوع خود در جهان است و نقش مهم اکولوژیکی در ایجاد و احیای جنگل های بلوط دارد، تا یوز و خرس و پلنگ و گور و گرگ و آهو و گوزن و کل و میش و بز و انواع گیاهان و جانوران آبزی... و این همه از برکت حضور هم زمان سه نوع آب و هوا و شرایط اقلیمی مختلف: کوهستانی، جنگلی، و استپی یا دشتی آن است که این منطقه را به زیستگاهی بی بدیل بدل کرده است.
میراث فرهنگی دنا- سلسله جبال زاگرس که چون دیواری رفیع از کردستان و آذربایجان تا تنگه هرمز کشیده است، علاوه بر آن که از پدیده های نادر در طبیعت و محیط زیست است، از جنبه هویت فرهنگی نیز برای ایرانیان اهمیت دارد. به نظر برخی از دانشمندان رشته کوه های زاگرس محل زندگی مادها و پارس ها بوده است. بنا بر نظریه ای نام زاگرس نیز از کلمه اوستایی «زاگر» به معنای کوه بزرگ گرفته شده است. اما گروهی دیگر آن را برگرفته از نام اقوام مهاجر هند و اروپایی می دانند که زاگارتی یا ساگارتی نامیده می شدند و نام خود را به این محل دادند.
دنا در معرض خطر تخریب و تجاوز:
۱-خطرهای مردمی: شکار کشان، دام داران، زمین خواران
اما منطقه ای که نه تنها زیست گاه گونه های نادر و در خطر و جانوران شاخص و ارزشمند است و علاوه بر آبادانی و برکت برای مردم محلی دشت های تشنه دور و جلگه های خشک کشور را تا دل خوزستان سیراب می کند و بخشی از خاستگاه هویتی و هویت تاریخی این سرزمین را تشکیل می دهد، چهار سال است که با خطرها و نابسامانی های گوناگون روبروست و در معرض تخریب و تاراج و تعرض قرار گرفته است.
آخرین خبرهای نگرانی آور را دبیر کانون غیردولتی مدافع محیط زیست «یاران سبز دنا» و تشکل «کانون سبز فارس» اعلام می کند. بهمن ایزدی می گوید هجوم بی رویه ایلات و عشایر به مراتع دنا و چرای دام ها از یک سو و تصرف غیرقانونی زمین خواران سودجو از سوی دیگر طوری شده که که دیگر جایی به عنوان منطقه حفاظت شده دنا وجود ندارد. او می گوید «حتی مناطق امن دنا نیز از دستبرد، تعرض و تخریب مصون نمانده اند.» او می گوید: «دام داران بی هیچ مانعی وارد این مناطق می شوند و مدیریت سازمان (محیط زیست) و پروژه (حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی) هیچ اقدامی برای جلوگیری از ورود دام و مسببان تخریب انجام نمی دهد.» این کارشناس دلسوز محیط زیست در ایران می گوید «اگر مدیریت حفاظتی و سازمان محیط زیست اقدامی نکنند، به زودی پای تجاوز افراد سودجو برای تصرف اراضی باز خواهد شد.»
فعال محیط زیست همچنین به وضعیت دریغناک شکار حیات وحش در این منطقه حفاظت شده می پردازد. او می گوید شکارچیان غیرمجاز به سادگی با پناه گرفتن در غارها و اشکفت های دنا در این منطقه شکار می کنند. او کشیدن راه های ارتباطی در کوه ها و ساختن مکان های استقرار در دنا را تجاوز به حقوق مناطق حفاظت شده می داند که کار را برای شکارکشان بسیار آسان تر می کند. او با اشاره به کم شدن گونه های حیات وحش بر اثر شکار بی رویه می گوید: آمارها نشان می دهند که نسبت به سال قبل ۵۰۰ شکار(میش، بز، کل) کم شده است. یعنی (با درنظرگرفتن زادآوری) به جای افزایش تعداد حیوانات از جمعیت آنها بر اثر شکار کاسته شده است.
۲-خطرهای دولتی به عنوان برنامه های عمرانی
قطع درختان و تخریب جنگل ها برای لوله کشی گاز - تنها شکارکشان و دام داران و زمین خواران نیستند که زندگی دنا را تهدید می کنند. خطر برنامه های عمرانی دولتی که بی کار کارشناسی و بی توجه به محیط زیست و به ویژه به این منطقه حفاظت شده به تخریب جنگل ها دست می زنند عظیم تر، ناگهانی تر و مرگبار تر از دست درازی های بی رویه است. به گفته بهمن ایزدی که مدام وضعیت این منطقه را زیر نظر دارد، در سال ۱۳۸۸ تعداد ۱۴ هزار اصله درخت بلوط کهنسال قلع و قمع شد تا خط لوله گاز عسلویه از این منطقه به سوی شمال و شمال غرب کشیده شود. او می گوید: «تاسف بار این است که در یک کیلومتری شمال همین خط لوله مسیر سابق خط لوله گاز با عرض ۶۰ کیلومتر قرار دارد و از قابلیت لوله گذاری بیش از یک خط لوله برخوردار است. با این حال برای خط لوله جدید از مسیر قبلی منحرف شده و قسمت دیگری از جنگل را تخریب کرده اند.» آقای ایزدی می گوید از آنجا که پرندگان لانه خود را در درختان می گذارند با قطع این درختان بسیاری از پرندگان نیز از میان می روند. همچنین سنجاب ها که عامل زادآوری و توسعه جنگل های بلوط اند و در تنه این درخت لانه می کنند با قطع درختان بلوط از بین می روند و با حذف سنجاب ها جنگل های بلوط نیز از میان می رود.
او می گوید قرار بود پیمان کار شرکت گاز مسیر جنگلی به طول ۲۵ کیلومتر را تخریب کند اما پس از تخریب هفت کیلومتر مردم محل مطلع می شوند و رئیس شورای روستای میمند و روستاییان این روستا با پیگیری و حضور در محل باعث توقف کار و اطلاع رسانی درباره این تخریب شدند. آقای ایزدی می افزاید برخلاف آنچه اعلام شده در این ناحیه تنها درختان بلوط قطع نشده اند بلکه تعداد زیادی گونه های درختی دیگر چون کیکم، ارژن، بادام کوهی و زالزالک نیز قطع شده و از بین رفته اند.
اما با این همه در بهار سال ۱۳۸۹ بار دیگر بیش از ۲ هزار درخت قطع شد و با ادامه آن مسیر بیش از ۳۰ هزار اصله درخت در مسیر نابودی قرار گرفت.
سدسازی در دنا- اما هنوز داغ تخریب جنگل بر چهره دنا و بر دل حامیان محیط زیست تازه است که نگرانی های تازه تری خاطر ها را مشغول کرده است. وزارت نیرو قصد دارد با احداث چند سد بر رودخانه های منطقه زخم خطرناک تری بر پیکر اکوسیستم ارزشمند این منطقه وارد آورد. به گزارش سایت کانون سبز فارس احداث دو سد پیش بینی شده بر رود ماربر بحرانی زیست محیطی و جمعیت شناختی در جنوب غربی ایران پدید خواهد آورد. این اقدام سبب خشک شدن چند رودخانه در استان های کهکیلویه و بویر احمد و چهارمحال و بختیاری و نابودی تنوع زیستی در این رودخانه ها و مناطق اطراف آنها خواهد شد. همچنین با زیر آب رفتن عرصه های وسیع منطقه، گونه های نادر گیاهی و جانوری ناحیه زاگرس مرکزی نابود و تالاب برم سیاه که از تالاب های منحصر به فرد دناست در اعماق دریاچه این سد مدفون خواهد شد.
علاوه بر این با از بین رفتن بیش از ۷۰۰ هکتار از باغات بومی منطقه و بیش از ۸۰۰ هکتار از زمین های کشاورزی و مرتعی دامداران، ده ها خانوار ایلی و عشیره ای این منطقه آواره و ناگزیر از مهاجرت می شوند و به خیل حاشیه نشینان و فقیر شدگان شهرها خواهند پیوست. این پروژه همچنین سبب تغییرات آب و هوایی می شود که تعادل اکوسیستم را به هم می زند. علاوه بر آن نابودی میراث فرهنگی و ملی تاریخی کشور را در پی دارد.
