جایزه نوبل شیمی سال ۲۰۲۳، برای کشف «نقاط کوانتومی» به مونژی باوندی، لوئیس بروس و الکسی اکیموف اعطاء شد.
نقاط کوانتومی برای ایجاد رنگ در صفحه‌های تلویزیون، لامپ‌های ال‌ئی‌دی (LED) و ابزاری که به جراحان در دیدن عروق خونی تومورها کمک می‌کند استفاده می‌شود.
آکادمی اهداکننده جایزه نوبل گفت که این دانشمندان توانسته‌اند با افزودن «رنگ به فن‌آوری نانو»، کاربردهای متنوعی در طیفی از زمینه‌ها ایجاد کنند.
آکادمی نوبل در بیانیه‌ای گفت: «محققان معتقدند که این یافته‌ها در آینده می‌توانند در فن‌آوری الکترونیکی انعطاف‌پذیر، حسگرهای کوچک، سلول‌های خورشیدی نازک‌تر و ارتباطات کوانتومی رمزگذاری شده استفاده شوند.»
این جایزه که توسط آکادمی سلطنتی علوم سوئد اعطاء می‌شود، ۱۱ میلیون کرون سوئد (معادل یک میلیون دلار) ارزش دارد.
رئیس کمیته نوبل شیمی گفت یکی از ویژگی‌های «شگفت‌انگیز و غیرمعمول» نقاط کوانتومی این است که آنها در حالی که ساختار اتمی را بدون تغییر نگه می‌دارند، نورهای رنگی متفاوتی را بسته به اندازه ذرات ایجاد می‌کنند.
نقاط کوانتومی تنها از چند هزار اتم تشکیل شده است. از لحاظ اندازه، یک نقطه کوانتومی در مقایسه با توپ فوتبال، مانند توپ فوتبال در مقایسه با کره زمین است.
هنگامی که نور از نقاط کوانتومی عبور می‌کند، رنگ خاصی از آن منتشر می‌شود. نقاط بزرگتر به رنگ قرمز می‌درخشند و کوچکترین نقاط، سبز یا آبی هستند. کوچکترین تغییری در اندازه ذره می‌تواند رنگ آن را در طیف چرخه رنگ تغییر دهد.
در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی، الکسی اکیموف، یکی از برنده‌ها کشف کرد که رنگ شیشه با اندازه مولکول‌های کلرید مس موجود در آن تغییر می‌کند.
چند سال بعد، لوئیس بروس، برنده دیگر نوبل شیمی امسال، اکتشاف مشابهی را در مورد رنگ مایعات انجام داد.
در سال ۱۹۹۳، مونژی باوندی، برنده سوم، تحولی در تولید نقاط کوانتومی ایجاد کرد که از خوشه‌هایی از چند صد اتم تا چند هزار اتم تشکیل شده بودند.
باوندی، متولد پاریس و بزرگ‌شده تونس و آمریکا است و از سال ۱۹۹۶ در مؤسسه فن‌آوری ماساچوست (ام آی تی) تدریس می‌کند، بروس استاد بازنشسته در دانشگاه کلمبیا است و اکیموف دانشمند ارشد شرکت فن‌آوری نانو کریستال‌ها است.
اکیموف در اتحاد جماهیر شوروی به دنیا آمد و قبل از مهاجرت به آمریکا برای مؤسسه دولتی «واویلوف» کار می‌کرد.
در اتفاقی نادر، اسامی این سه نفر پیش از اعلام رسمی به رسانه‌ها راه پیدا کرد. دبیر آکادمی سلطنتی علوم سوئد از این اتفاق ابراز تأسف کرد و گفت در حال بررسی دلیل این اتفاق هستند.
در حالی که جوایز نوبل شیمی برخی اوقات تحت تأثیر جایزه فیزیک و برندگان معروف آن مانند آلبرت انیشتین قرار می‌گیرد، برندگان نوبل شیمی شماری از چهره‌های مشهور از جمله ارنست رادرفورد، کاشف هسته اتم و ماری کوری را میز شامل می‌شود.
