به تازگی مراسم اهدای جوايز آقا خان که هر سه سال برگزار می شود در دوحه پايتخت قطر برگزار شد و به ۵ معمار و طراح جوايزی اهدا شد.
معماران و طراحان ساختمان از چندين کشور در مراسم اهدای جوايز آقا خان در دوحه پايتتخت قطر گردهم آمدند. اين جوايز با تمرکز بر هنر اسلامی و در عرصه هايی که «مسلمانها حضور مهمی دارند،» به بهترين معماری و ساختمانهای زيست محيطی اهدا می شود.
عمر عبدالعزيز، يکی از نه عضو هيئت داوران، می گويد: «برای اهدای جوايز امسال ما به سه نکته توجه کرديم. اولين نکته گوناگونی و پيچيدگی در دنيای معماری اسلامی امروز. دوم با هم زيستن و يکديگر را پذيرفتن و سوم احترام به محيط زيست، گام برداشتن برای حفظ کره زمين و احترام به آن.»
از ۴۰۱ طرح معماری ارائه شده تنها ۵ پروژه از ۵ معمار تونسی، عربستان سعودی، اسپانيايی، ترک و چينی انتخاب شدند و در مجموع ۵۰۰ هراز دلار برای آنها در نظر گرفته شده بود.
«سميه يکروت يئيچه» از تونس يکی از ۵ برنده است. او در پروژه بازسازی ساختمانهای قرن ۱۹ و ۲۰ درناحيه بسيار قديمی پاييتخت تونس، فعال بوده است. اين معمار تونسی می گويد: «مداخله در بازسازی قلب شهر مانند و نوسازی آثار باستانی و بناهای قديمی شهری مانند تئاتر خانه ها و بازارها باعث می شود که مردم مخصوصاً جوانان را با اين مکانها آشتی دهيم و آنها را به مرکز شهر بازگردانيم. جوانان امروز در کافه ها جمع می شوند و اکنون ما شاهد جوان شدن مرکز شهر هستيم. اين موضوع ما را خوشحال می کند و احترام ما را نسبت به اين پروژه بالا می برد.»
«لی شيائو دانگ» برنده جايزه از کشور چين، کار ساخت يک پل را که نه تنها دو سوی يک روستا را به هم وصل می کند بلکه يک فضای اجتماعی را فراهم می سازد، به انجام رسانده است. اين معمارچينی می گويد: «ايده اصلی پشت اين پروژه ايجاد ارتباط بين مردم اين دو روستا بود که نهرکوچکی آنها را از هم جدا کرده بود. اکنون با يک برنامه معماری نه تنها پلی ساخته شده بلکه يک مدرسه، يک کتابخانه، يک سالن نمايش و يک زمين بازی هم در همانجا ساخته شده است و همه از هر دو روستا می توانند از آن استفاده کنند. به عبارتی ديگر اين مکان يک هويت جديد است برای مردم دو روستا، ايجاد کرده است.»
پروژه بعدی پروژه دره وادی حنيفه در عربستان سعودی بود که توسط شرکت توسعه الرياض بازسازی شده است. اين دره يکی از مهمترين دره ها در نزديکی شهر رياض است. طارق الفاريس مدير اين شرکت می گويد: «دره حنيفه يکی از مشهورترين دره ها در عربستان سعودی است. سيل و آبهای جاری به اين دره می ريزد و کم کم خشک می شود. وسعت آن بين ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ کيلومتر مربع است. هزاران سال پيش مردم در آنجا خانه می ساختند چرا که منبع آب و حيات بوده است. رياض نزديک اين دره قرار دارد و پس از توسعه شهری اين دره نيز قسمتی از شهر و منابع طبيعی آن صرف ساختمان سازی شد. اما قسمتی از آن به زباله دانی برای باقيمانده مصالح ساختمانی تبديل شد. در نتيجه اين دره به مرور زمان نقش اصلی خود را که خشک کردن آب اضافه بود، از دست داد.»
مراسم اهدای جوايز آقا خان که هر سه سال برگزار می شود در موزه هنر اسلامی دوحه با حضور حمد بن خليفه آل ثانی، امير قطر، برگزار شد. تا کنون بيش از صد پروژه معماری جوايز آقا خان را دريافت کرده اند.
***
در همين حال پروژه بازسازی و حفظ ساختمانهای باستانی شهر دمشق توسط شبکه توسعه آقا خان به اقتصاد سوريه نيز کمک خواهد کرد.
بعضی از ساختمانهای باستانی در سوريه بازسازی شده و به حالت اوليه خود باز می گردند. شبکه توسعه آقا خان يا «آکن» سه ساختمان بيت النظام، بيت الکوتيل و بيت اسيبع را در دمشق که متعلق به سه خانواده سوری بوده اند و دارای نقاشيها و کنده کاريهای بسيار قديمی هستند حمايت و بازسازی می کند.
هر چند اين سه ساختمان متعلق به قرن دو و سه هستند اما هنوز پا بر جا و پر استقامت باقی مانده اند. اکنون با استفاده از تکنيکهای قديمی و پاکسازی با دست اين ساختمان ها نوسازی شده و به هتل تبديل می شوند. بيرون ساختمانها از سنگ و داخل آنها پر از خطاطی سوره های قرآن و نقاشی است. دست اندرکاران بازسازی اين ساختمانها معتقدند تنها نوسازی آنها مهم نيست بلکه حفظ اين ساختمانها نيز به همان اندازه، اهميت دارد.
علی اسماعيل رئيس کل شبکه «آکن» می گويد: «ما بازسازی سنتی آنها را تمام کرديم اما تنها به دنبال تمام کردن کار نيستيم. پس از بازسازی بايد اين ساختمانها را حفظ کرد و هدف ما نگهداری از آنها تا ۲۰ تا ۳۰ تا ۴۰ سال آينده است.»
اين کار و پروژه همچنين برای تازه کاران بسيار مفيد بوده است چرا که آنها هم توانسته اند مهارتهای لازم را ياد بگيرند. سوری ها به کنده کاری و سنگ تراشی شهرت زيادی دارند. هنر آنها در قرن ۱۶ تا ۲۰ يعنی در زمان حکومت عثمانی شکوفا شد. در کارهای هنری آنها تاثير هنر ايرانی و غربی و سبک معماری باروک متعلق به قرن ۱۸ را هم می توان ديد.
سقفهای بلند و کنده کاری و چوب کاری در يک خانه نشان ثروت يک خانواده بوده است که بعدها درقرن ۱۹ به دليل ديدار اروپاييها نقاشی هم به آن اضافه شد.
شبکه توسعه آقا خان قصد دارد بنياد ساختمانهای ديگر را هم بازسازی و حفظ کند اما بعضی از آنها که به رستوران و هتل تبديل شده اند، قابل بازسازی نيستند.
يکی از کارکنان «آکن» می گويد: «هدف ما تبديل اين ساختمانها به هتل و رستوران نيست بلکه بازسازی آنها و تبديل آنها به سرمايه ای باستانی برای سوريها است.»
شبکه «آکن» سالهاست در حفظ فرهنگ و توسعه اقتصادی و آموزش و پرورش در حال تلاش است و پروژه بازسازی اين ساختمانها هم به منظور جذب جهانگردان و توسعه اقتصادی است.