داستان گفته نشده ای از هولوکاست به صورت یک نمایشگاه عکاسی تازه در کنیسا یا محل عبادت یهودیان شهر «سن لوئیس» در ایالت میسوری به نمایش درآمده است. در این نمایشگاه تصاویری از زنان و مردان و مسلمان سالمند اهل کشور «آلبانی» به نمایش گذاشته شده است که به بیش از ٢٠٠٠ یهودی در زمان جنگ دوم جهانی کمک کردند تا از چنگال آلمان های نازی و مرگ دراردوگاه ها و کوره های آدمسوزی فرار کنند.
«نورمن گرشمن» عکاسی است که با کشف این واقعیت تصمیم گرفت به کشور«آلبانی» سفر کرده و ا این کمک دهندگان و بازماندگان آن ها آشنا شود:«چه کسی تا بحال شنیده است که یک مسلمان جلوی کشته شدن یک یهودی را بگیرد؟ من می خواستم به آلبانی بروم تا از نزدیک با این مردمان نجیب و نیکوکارآشنا بشوم.»
«بصری حسنی» مسلمان همسایه و دوست نزدیکش «موشه ربینویچ» را در خانه خود پنهان کرد. «موشه» مردی یهودی بود که در طول دوران جنگ در مناطق مختلف «آلبانی» و «کوسوا» با نازی های جنگیده بود. «بصری حسنی» در این مورد می گوید:«من یک مسلمان واقعی هستم و البته که در خانه من همیشه روی هرکسی که به من نیاز داشته باشد باز است.»
در طول شش سال گذشته، نورمن گرشمن، عکاس هنری حرفه ای و یهودی تباری که آثارش معمولا در موزه ها به نمایش درمی آید در «آلبانی» و «کوسوا» به سیر و سیاحت مشغول بوده است. او از بیشتر موضوع های عکاسی خود در منازل خود آن ها عکس گرفته است. هریک از این مدل های عکاسی درکنارشیئ یا یادمانی در رابطه با فرد یهودی تباری که نجات داده اند قرار گرفته اند. در یکی از این عکس ها، مرد مسلمانی در کنار سه کتاب دعای یهودیت ایستاده است. کتاب هایی که یک خانواده یهودی پس از جنگ بجای گذاشته اند.
نورمن گرشمن می گوید:«من هیچوقت نمی توانم ملاقات با این مرد را فراموش کنم. وقتی ما برای عکاسی به خانه او رفتیم او به ما به حالتی عصبانی نگاه کرد وگفت:«اینجا چکار دارید؟» ما جواب دادیم: خوب شما این خانواده یهودی را نجات داده اید. او به ما نگاهی انداخت و گفت: حالا مگر چه شده؟ هر آلبانیایی هم اگر جای من بود همین کار را می کرد. ما کار مهمی نکرده ایم . او واقعا به این حرفی که می زد اعتقاد داشت.»
در زبان مردم آلبانی کلمه ای به نام «بسا» وجود دارد که معنی شبیه به «قول شرف» دارد و یکی از مهم ترین مسائل در فرهنگ این کشور به شمار می رود.
آلبرتو کولونوموس مرد یهودی تباری است که در سال ١٩٣٣ در منطقه ای که در آن زمان کشور«یوگسلاوی» محسوب می شد به دنیا آمده است. او هنگامی که خانواده اش به «آلبانی» فرار کردند فقط ١٠ سال داشت:«در زبان آلبانیایی کلمه «بسا» به این معنی است که از میهمان باید مثل جان خود محافظت کنید. در آن زمان بیش از ٧٢٠٠ یهودی در منطقه زندگی می کردند. نازی ها آن ها را به اردوگاه و کوره های آدمسوزی در «تربلینکا» فرستادند. همه آن ها در آنجا کشته شدند. هیچکس از این اردوگاه زنده برنگشت. اما تعداد ٥٠ خانوار یک یا دوهفته پیش از فرستادن آن ها به اردوگاه های مرگ فرار کردند.
خانواده یهودی که با خانواده مسلمان «کزازی» زندگی می کرد از طریق درهایی که بین خانه های آن زمان نصب شده بود توانستند به خانه همسایه ها فرار کرده و از دست ماموران تفتیش نازی فرار کنند. فرزندان این خانواده دراین موردمی گویند:«پدر و مادر ما هرچند مسلمانان خیلی مذهبی نبودند اما به قرآن و به «بسا» اعتقاد داشتند.»
برخلاف شهرهای دیگر اروپایی که یهودیان برای نجات از خشونت های مرگبار نازی ها در زیرزمین ها و بالاخانه های آن پنهان می شدند در «آلبانی» مسلمانان، یهودیان را در خانه های خود جای می دادند و اسامی اسلامی به آن می دادند و درکمال مهربانی و ادب با آن ها رفتار می کردند. برای این مسلمانان، حضور این میهمانان تحت قوانین «بسا»افتخارآمیز بود و در خانه آن ها جایگاهی به مراتب بالاتر از حتی اعضای خانواده داشتند.
کولومونوس می گوید:«آن ها واقعا و صمیمانه به ما کمک کردند که پنهان شویم. با اینکه می دانستند اکه گر آلمان ها بفهمند ما را پنهان کرده اند چه عواقبی برایشان خواهد داشت. آنها می دانستند که بی مهابا به دست نازی ها تیرباران خواهند شد. با این همه به خاطر «بسا» یا همان قول شرفی که داده بودند همه این خطرات را به جان می خریدند. این ها حقیقتا مردمان شگفت انگیزی بودند.»
عکس های سیاه و سفید گرشمن تاکنون در بیش از هفتاد کشور دنیا به نمایش درآمده است اما این نخستین باراست که این نمایشگاه در یکی از ایالت های میانی آمریکا به تماشا گذاشته می شود.
خاخام جاستین کربر درعبادتگاه یهودیان محل برگزاری نمایشگاه امیدوار است که این عکس ها و این تاریخچه مهم بتواند آغازگر روابط دوستانه تازه و ایجاد دیالوگ بین ادیان و مذاهب مختلف باشد:«ما به این نمایشگاه افتخار می کنیم واز اینکه این عکس ها و وقایع تاریخی مربوط به آن تا این حد مورد توجه مردم قرار گرفته خوشحالیم. در این دوران و در زمانه ای که همه توجه جهانیان به درگیری های میان اعراب و اسرائیل معطوف است، این مسئله بسیار حائز اهمیت است که مردم بدانند که از این نوع وقایع مثبت هم میان یهودیان و مسلمانان روی داده است.من فقط امیدوارم که ما در اینجا بتوانیم با بنیاد های اسلامی این منطقه روابط نزدیک تری برقرار کنیم.»
امام موفتی احمد، رهبرمذهبی و مدیر بنیاد اسلامی سن لوئیس نیز با حضور در یک پانل بحث و گفتگو در محل «تمپل امانوئل» حمایت خود را از این نمایشگاه و موارد مورد بحث در آن نشان داد:«من فکر می کنم دراین دوران تلخ روابط ناهمگون بین مسلمانان و یهودیان درخاورمیانه این فرصت بسیار مناسبی است که ما بتوانیم به عموم مردم نشان بدهیم که چگونه مسلمانان جان یهودیان را نجات داده اند و به این صورت اسلام واقعی را به دیگرانی که آن را به درستی نمی شناسند بشناسانیم. اسلام با خشونت گره نخورده است بلکه دینی است که شفقت و محبت درس اول آن است.»
در سال ٢٠٠٧، اسرائیل با اهدای مهم ترین مدال افتخار از مسلمانان «آلبانی» و سنت «بسا» در این کشور قدردانی کرد. عکس های مردان و زنان آلبانیایی اثر«گرشمن» در کتابی تحت عنوان «بسا: مسلمانانی که جان یهودیان را درجنگ دوم جهان نجات دادند» چاپ شده است. هم چنین فیلم مستندی هم در رابطه با این موضوع و براساس سفرهای گرشمن به آلبانی ساخته شده است که سال آینده به نمایش عمومی درخواهد آمد.