با خروج آمریکا از «یونسکو» در پایان سال ۲۰۱۸ میلادی، کسری بودجه برنامه‌های آموزشی و فرهنگی این سازمان از جمله کمک به سوادآموزی در کشورهای در حال توسعه، افزایش میابد، و از سوی دیگر، به گفته دیپلمات‌های بین‌المللی، پرونده یک رابطه پرتلاطم سرانجام به انتها می رسد.
وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای که روز پنج‌شنبه هفته پیش منتشر شد، اعلام کرد در پایان سال آینده، دسامبر ۲۰۱۸، عضویت خود در سازمان یونسکو را به سطح «ناظر» بدون حق رای، تنزل خواهد داد.
سخنگوی وزارت امورخارجه موضع ضد اسراییلی یونسکو و هزینه سنگین عضویت آمریکا، که تامین نزدیک به یک چهارم از کل بودجه یونسکو را برعهده دارد، دو دلیل اصلی تصمیم دولت دونالد ترامپ برای خارج ساختن آمریکا از عضویت در یونسکو عنوان کرد.
وی همچنین تاکید کرد که تصمیم به خارج کردن آمریکا از «یونسکو» سطحی گرفته نشده بلکه بازتاب علاقه واشنگتن به تغییرات اساسی در بخش‌های گوناگون این نهاد است.
«نیکی هیلی»، سفیر آمریکا در سازمان ملل، از وقتی این مقام را برعهده گرفت، به آنچه تعصب ضد اسرائیلی در ارگان‌های گوناگون سازمان ملل، از جمله شورای امنیت توصیف کرد، اعتراض داشت، و اعلام کرد که آمریکا عضویت خود در شورای حقوق بشر سازمان ملل را نیز تحت بررسی قرار داده است، به خصوص در ارتباط با مسائل مربوط به اسرائیل، جمهوری اسلامی و ونزوئلا. خانم هیلی هشدار داد که اگر تغییراتی در این شورا صورت نگیرد، آمریکا ناچار است از آن خارج شود.
چرا حالا؟
«ایرینا بوکووا»، مدیرکل یونسکو در بیانیه‌ای که چند روز پیش منتشر کرد، از تصمیم دولت دونالد ترامپ برای خارج ساختن آمریکا از یونسکو ابراز تاسف کرد و تاکید کرد که مردم آمریکا در اهداف یونسکو شریک هستند.
«بوکووا» روز پنج‌شنبه گفت برنامه‌های «یونسکو» با سیاست‌های دولت آمریکا از بسیاری جهات، هم‌خوان است. او از جمله به مبارزه با افراط گرایی از طریق برنامه‌های آموزشی و فرهنگی در کشورهای درحال توسعه اشاره کرد و افزود که بزرگترین برنامه مبارزه با بی‌سوادی یونسکو، در افغانستان اجرا می‌شود، و یونسکو در لیبی و عراق به آموزش معلم‌ها مشغول است که تلاش کنند میراث فرهنگی در مناطق آزاد شده، حراست شود.
او گفت یونسکو همیشه در راه مبارزه با ضدیهودی‌گری، و حفظ خاطره قربانیان «هولوکاست» تلاش کرده است.
خانم «بوکووا» در بیانیه مفصلی که روز پنج‌شنبه از طریق پایگاه اطلاعرسانی یونسکو در اینترنت منتشر کرد، نوشت: «جهان‌شمولی در ماموریت یونسکو برای اشاعه صلح و امنیت در برابر خشونت و نفرت و در دفاع از حرمت انسان و حقوق بشر، جایگاهی محوری دارد.»
مدیرکل «یونسکو» همچنین در یک مصاحبه تلفنی صبح پنج‌شنبه به روزنامه «وال استریت جورنال» گفت انتظار خروج آمریکا را داشت، ولی نمی‌داند که چرا این تصمیم در این مقطع زمانی خاص اعلام شده است. او گفت: «خیلی عجیب است و خیلی هم جای تاسف دارد.»
دوره انتقالی
چند روز بعد از اعلام تصمیم دولت آمریکا برای خروج از یونسکو، هیات اجرایی این نهاد بین المللی خانم «اودره اَزوله» وزیر فرهنگ پیشین فرانسه را به عنوان مدیرکل آینده خود برگزید. برای قطعی شدن، او باید آرای اعضای مجمع عمومی یونسکو را کسب کند.
پیش از این نام خانم آزوله و «حمد بن عبدالعزیز الخاوری» وزیر سابق فرهنگ قطر به عنوان نامزدهای اصلی مطرح شده بود. دولت های کشورهای عربی معتقد بودند باید یک عرب برای نخستین بار به ریاست یونسکو برسد اما اختلاف نظر بین کشورهای عربی موجب شد نامزد قطری شکست بخورد.
به نظر می رسد در صورت ریاست خانم آزوله، موضوع بازگردان آمریکا یکی از بزرگترین چالش های او باشد.
وزیر پیشین فرهنگ فرانسه جانشین «ایرینا بوکووا» مدیرکل کنونی این سازمان می شود که اهل مجارستان است و در دوره او فلسطین به عنوان عضو پذیرفته شد.
آمد و رفت
«یونسکو» بازوی فرهنگی، علمی و آموزشی سازمان ملل که در پاریس قرار دارد، در سال ۱۹۴۵ و به ابتکار آمریکا به وجود آمد، و هدف از تاسیس آن، تبادل اندیشه‌ها در پیامد جنگ جهانی دوم بود.
این سازمان ماموریت‌های حساسی برای اشاعه تبادل فرهنگی، سوادآموزی، اشاعه برابری زنان، تعلیمات جنسی و تامین آب آشامیدنی پاکیزه در کشورهای گوناگون اجرا می‌کند. یونسکو همچنین مجری برنامه گسترده‌ای است برای حمایت از میراث‌های باارزش فرهنگی در سراسر جهان.
آمریکا یک بار در سال ۱۹۸۰ در اعتراض به شیوه سیاسی بهره‌برداری برخی از کشورها «یونسکو»، برای نخستین بار از آن خارج شد. آن زمان هم«جین کرکپاتریک» سفیر وقت آمریکا در سازمان ملل، از منتقدان سرسخت سازمان ملل و یونسکو بود. در آن زمان، مقامات دولت می‌گفتند تصمیمات این سازمان عملا از موضع ضدغربی و ضدآمریکایی گرفته می‌شود، در حالیکه هزینه آن را آمریکا و اقتصادهای بزرگ اروپائی، تامین می‌کنند.
آمریکا در سال ۲۰۰۳ بار دیگر به عضویت «یونسکو» بازگشت.
از سال ۲۰۱۱ در واکنش به پذیرفته شدن فلسطینی‌ها به عنوان عضو کامل «یونسکو»، دولت آمریکا در اجرای یک مصوبه کنگره این کشور، همه کمک‌های خود به یونسکو را قطع کرد. این کمک‌ها که ۲۲ درصد از بودجه یونسکو را تشکیل می‌داد، سالانه بین ۷۷ میلیون دلار تا ۸۰ میلیون دلار بود.
بنا به محاسبه روزنامه «وال استریت جورنال»، مبلغ پرداخت نشده تاکنون به ۵۵۰ میلیون دلار می‌رسد.
یک مصوبه کنگره در دهه ۱۹۹۰، دولت آمریکا را موظف ساخته بود که هر یک از نهادهای سازمان ملل که در آنها فلسطینی‌ها به عنوان یک عضو کامل پذیرفته شوند، از هر گونه کمک مالی خود محروم سازد.
بودجه سازمان ملل
آمریکا با پرداخت یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، ۲۲ درصد از کل بودجه سازمان ملل را تامین‌کند. این رقم، از طریق فرمولی محاسبه می‌شود براساس حجم اقتصاد هر کشور.
علاوه بر این، آمریکا ۲.۲ میلیارد دلار یا ۲۸ درصد از بودجه ۷.۸ میلیارد دلاری نیروهای حافظ صلح سازمان ملل را نیز می‌پردازد. سالانه ۱۰۰ میلیون دلار نیز از سوی آمریکا به سه نهاد بزرگ سازمان ملل، یعنی سازمان بهداشت جهانی، سازمان غذا و کشاورزی جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پرداخته می‌شود.
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که آمریکا در مجموع سالانه ۳.۳ میلیارد دلار به سازمان ملل کمک می‌کند. دولت دونالد ترامپ، در یک فرمان ریاستی که پیش‌نویس آن در فوریه سال ۲۰۱۷ منتشر شد، اعلام کرد که قصد دارد کمک‌های آمریکا به سازمان ملل را ۴۰ درصد کاهش دهد. این رقم، معادل ۱.۳ میلیارد دلار برآورد شده است.
در اکتبر ۲۰۱۵ جان کری، وزیر امورخارجه وقت آمریکا طی یک سخنرانی در مقر «یونسکو» در پاریس از این سازمان درخواست کرد که آمریکا را مجددا به عضویت در هیات مدیره این سازمان بپذیرد و قول داد که تلاش کند کنگره را متقاعد سازد که کمک آمریکا به یونسکو را که از سال ۲۰۱۱ در واکنش به پذیرفته شدن فلسطینی‌ها به عضویت کامل یونسکو قطع شده بود، مجددا برقرار سازد.
در آن تاریخ، آمریکا ۳۰۰ میلیون دلار برای حق عضویت معوقه، به یونسکو بدهکار بود. این مبلغ اکنون به ۵۵۰ میلیون دلار رسیده است.
