گزارش: دوریان جونز، خبرنگار صدای آمریکا در استانبول
فیلم یکی از موثر ترین و مهم ترین میانجی هایی بوده است که تا این تاریخ توانسته موانعی را که در طول قرن ها بین دو کشور همسایه ارمنستان و ترکیه وجود داشته را به صورتی از میان بردارد. بیش از یک دهه است که مرزهای بین این دوکشور بسته است و هنوز هم جنجال ها بر سر این مسئله که ترک ها مسئول واقعه نسل کشی ارامنه در سال ۱۹۱۵ هستند سایه تاریکی بر روابط بین این دو کشور می اندازد
امسال جشنواره سینمایی زردآلوی طلائی در «یروان» پایتخت ارمنستان، شاهد حضور سینماگرانی از هردو کشور است. این جشنواره بخشی از همایش های مرکزی به نام «سکوی فیلم های ارمنی – ترکی» است که در اوائل سال جاری در فستیوال فیلم استانبول گشایش یافت. این پروژه به صورت غیرمترقبه ای از یک مسابقه فوتبال آغاز شده است. سال گذشته، مسابقات قهرمانی دو تیم فوتبال ترکیه و ارمنستان در « یروان» در حالی که رئیس جمهور ترکیه توجه خاصی به آن معطوف داشت، راهگشایی بود برای امکان ایجاد ارتباط های سیاسی آینده بین این دو کشور. اما هم اکنون این سیاست ورزشی جای خود را به سیاست هنری داده است.در فستیوال فیلم استانبول که درماه آوریل گذشته برگزار شد، کارگردانان و دست اندرکاران سینمای ارمنستان در یک کارگاه مشترک فیلمسازی به همتایان ترک خود پیوستند تا یک بار دیگر برای ایجاد روابط حسنه میان دوکشورتلاش کنند.
سیقدم ماهتر، مدیر مرکز فیلم میتهات عالم استانبول می گوید فیلم می تواند نقش موثر و منحصربه فردی در کمک به برطرف ساختن سوء تفاهم های تاریخی بین این دو کشور همسایه داشته باشد:« این ها دو ملتی هستند که هم خیلی به یکدیگر نزدیک هستند و هم خیلی از هم دورند. ما هزاران هزار سال با یکدیگر همزیستی داشته ایم. امروز ما درواقع می کوشیم که در یک بازنگری، یک بار دیگر با همدیگر آشنا شویم. به همین جهت هم این یک پروسه عظیم و یک پروسه تازه است و ما فکر می کنیم سینما با قدرتی که دارد می تواند به پیشبرد این پروسه کمک کند. شما وقتی یک فیلم را تماشا می کنید به خوبی می توانید جزئیات را تشخیص بدهید و مرور کنید و بفهمید که واقعا چه اتفاقی افتاده و یا چه چیزهایی حذف شده است.» در حال حاضر با تاسیس سکوی فیلم ترکیه و ارمنستان، ۱۲ فیلمساز ارمنی و ۱۲ فیلمساز ترک درحال ساختن فیلم های مستند کوتاه و بلندی هستند که بنا برگفته ماهتر، این موسسه درنظر دارد تا تمام وسائل و لوازم مورد نیاز را در اختیار آن ها قرار دهد تا بتوانند این کار دستجمعی را به ثمر برسانند:« این مرکز نقش ایجاد تدارکات را خواهد داشت و کمک خواهد کرد تا این فیلمسازان با یافتن کارگردان هنری، فیلم بردار و حتی فیلمنامه نویس به کار خود ادامه دهند. در واقع این سکویی است که به افراد از هر دو کشور کمک می کند تا بتوانند با یکدیگر همکاری کنند.»در یک فیلم مستند از ساخته های کارگردان ترک تبار، زینب غزال ، یک زن سالخورده در شهرک مرزی گمره در ارمنستان یک افسانه سنتی را تعریف می کند . این فیلمساز قصه ها و افسانه های قدیمی را از دهان اهالی در دو سوی مرزهای ترکیه و ارمنستان به صورت مستندی درآورده است. غزال معتقد است که این فیلم در جایی ورای دشمنی و عداوت های دیرینه تاریخی میان دو کشور قرار دارد.
غزال می گوید:« تاریخ به نظر واقعی می آید اما همیشه یک چیزی در رابطه با تاریخ نویسان، سیاستمداران و دولتمردان وجود دارد که با واقعیت نزدیک نیست. ما باید روی وجوه مشترک بین این دو ملت تکیه کنیم. و به نظر من افسانه ها چیزهایی هستند که فرای همه مرزها قرار دارند. افسانه ها جهان شمول هستند. شما می توانید یک قصه قدیمی را در ایرلند شمالی بشنوید و همان قصه را با تغییراتی درجایی دیگر هم بشنوید. این قصه گوست که با تغییراتی که در داستان ایجاد کرده آن را متفاوت جلوه می دهد. ما هم به دنبال آن هستیم که این قصه ها را بشنویم. قصه هایی که به ورای تاریخ و به پیش از همه این اتفاقات دردناک برمی گردند.»یک ترک ارمنی تبار به یاد می آورد که چگونه تمام اعضای خانواده او و هزاران تن دیگر دروقایع تبعید، اخراج و نسل کشی های ارامنه به دست ترک ها در سال ۱۹۱۵ در کوهستان های اطراف محل زندگی خود به قتل رسیدند.
این کشتارهای دستجمعی از دیدگاه ارامنه و اغلب مردم جهان « نسل کشی» محسوب می شود که دولت ترکیه تا امروز به شدت از پذیرش آن خودداری کرده است. این کشتارها در فیلمی بنام « هاش» ساخته فیلمساز ترک برک باس بررسی شده است. داستان کشتار ارامنه از دیدگاه کودکی که مادر بزرگ فیلمساز است و در این وقایع توسط یک خانواده ترک نجات می یابد. این فیلم توسط سکوی فیلم در جشنواره یروان به نمایش درخواهد آمد. باس می گوید او این فیلم را برای مردم ارمنستان و ترکیه ساخته است. او می گوید:« هزاران هزار قصه ناگفته وجود دارد که برخی از آن ها برای همیشه از دست رفته است. برخی از این وقایع به خاطر روابط ناجوری که با گذشته و تاریخ دارند برای همیشه پنهان مانده است. بنابراین ساختن این گونه فیلم ها به تماشاگر ترک کمک می کند که تشخیص دهد که ارامنه هم جزئی از فرهنگ ما هستند. جزئی از زندگی ما و تاریخ خانواده ما هستند وما با آن ها وجوه مشترکی داریم که از تفاوت هایمان به مراتب بیشتر است. این فیلم برای تماشاگر ارمنی هم می تواند این پیام را به همراه داشته باشد که ما درد آن ها را می فهمیم و آن را درک می کنیم و ما تاریخ مشترکی داریم و حق و حقوقی که بتوانیم درباره این تاریخ مشترک حرف بزنیم.»