به یاد بیژن ترقی

بیژن ترقی شاعر و ترانه سرای قدیمی و سازنده برخی از بیاد ماندنی ترین ترانه های تاریخ معاصر ترانه سرایی در ایران، از جمله «بهار دلنشین» با صدای بنان و «می زده» با صدای مرضیه، پس از مدت ها بیماری، روز شنبه پنجم اردیبهشت در سن ۸۰ سالگی در منزل مسکونی خود درگذشت.

بیژن ترقی یکی از پیشتازان صحنه موسیقی نوین ایران به شمار می رود که سبک تاره ای از ترانه سرایی را متداول کرد و در آن برای نخستین بار عنصر داستانی و تصویری را وارد ترانه های خود کرد.

مجموعه سروده های بیژن ترقی در کتابی با عنوان «آتش کاروان» گردآوری شده است. از این هنرمند هم چنین کتاب خاطراتی به نام «از پشت دیوارهای خاطره» به جای مانده است که در آن او به نقل یادمان هایی از هنرمندان، شاعران و ترانه سرایان دیگری چون نیما یوشیج، شهریار، پرویز یاحقی، ابولحسن صبا، رهی معیری و علی تجویدی پرداخته است.

بیژن ترقی از سال ۱۳۳۵ به کار با رادیو ایران پرداخت و ترانه های بی شماری برای خوانندگان مطرح آن دوران ساخت. در کتاب خاطراتی از هنرمندان به قلم پرویز خطیبی در بخشی که به بیژن ترقی اختصاص دارد نوشته شده است:

« ... با اکبر مشکین به کتابخانه ترقی واقع در خیابان شاه آباد رفتیم و من با جوانی ریز نقش و لاغر اندام به نام بیژن آشنا شدم. آن روزها نام بیژن ترقی و پرویز یاحقی که یک زوج هنری را تشکیل داده بودند به خاطر ترانه معروف « می زده شب چو به میکده باز آیم» با صدای مرضیه، بر سر زبان ها افتاده بود. بعدها فهمیدم که این ترانه را بیژن برای دختری که حالا همسر اوست ساخته است. پرویز یاحقی می گفت آخرشب که مست و خراب به سمت خانه می رفتیم بیژن عشقش دبه می کرد و مرا به طرف خانه معشوقه اش می کشاند و ما دونفر ساعت ها در سرما و گرما زیر درختی می نشستیم و بیژن برای من حرف می زد و من دلداریش می دادم. ... پرویز یاحقی ، بیژن ترقی و هم چنین محمد حیدری دوستان صمیمی و جدانشدنی بودند که بیشتر اوقات را در کنار هم می گذرانند. بیژن آرام و کم حرف و کم حرکت بود ولی پرویز یکپارچه تحرک و جوشش و وقتی با کسی حرف می زد قرار و آرام نداشت. اکثر ترانه ها را این دونفر، یعنی پرویز و بیژن با هم فکری و هم کاری یکدیگر می ساختند. پس از قطع همکاری های مرضیه با مجید وفادار، او در کنار پرویز یاحقی و بیژن ترقی قرار گرفت و نتیجه کار این مثلث هنری ترانه های دلنشینی است که هنوز هم در ذهن مردم ایران باقی است. اولین ترانه ای که پرویز یاحقی با شعر بیژن ترقی برای مهستی ساخت هنوز درگوشم زنگ می زند.. آنکه دلم را برده خدایا زندگیم را ...کرده تبه کو؟ می دانید که مهستی با این ترانه و البته با صدای جادویی که داشت به اوج رسید. بیژن ترقی ترانه های جالب دیگری هم برای تجویدی ساخته است که اغلب آن ها توسط حمیرا خوانده شده است. از جمله ترانه معروف صبرم عطا کن.»

یکی از آخرین سروده های بیژن ترقی دو سطر شعری است که در سوگ یار همیشگی اش پرویز یاحقی سروده است. او پرویز یاحقی را بسیار دوست می داشت و پس از مرگ یاحقی هربار نامی از او برده می شد یا خاطره ای از گذشته نقل می شد صورتش پر از تاثر وافسوس و چشمانش پر از اشک و اندوه می شد.

مرگ ناگهانی و فراق پرویز یاحقی یار دیرینه اش، روح لطیف بیژن ترقی را آزرده ساخته بود. شعری در ایامی که پرویز نبود سرود. دکتر جهانشاه برومند که دوستی عمیقی با این هر دو هنرمند داشت به یاد پرویز یاحقی آهنگی رای این شعر ساخت.

این شعر و آهنگ آن در دستگاه همایون با صدای سالار عقیلی ضبط شد و در ماه های آخر حیات، در بستر بیماری برای بیژن ترقی پخش شد:

. پس از مرگ بلبل که از بهرت ای گل کند نغمه خوانی ، دریغا ندانی دریغا ندانی

پس از مرگ بلبل ؛ گلستان زشادی ندارد نشانی ........ دریغا ندانی دریغا ندانی

چند سال پیش، فیلم مستند سه ساعته ای تحت عنوان « گنجینه شاهکارهای فرهنگ و هنر ایران

– زندگی نامه بیژن ترقی» توسط مستندساز ساکن نیویورک دکتر امیرصبوری ساخته شد که به زبان انگلیسی زیرنویس شده است و در حال حاضر در اغلب دانشگاه های ایالات متحده آمریکا در اختیار علاقمندان قرار دارد. در این فیلم چگونگی ساختن بیش از ۲۵ ترانه بیژن ترقی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و این هنرمند فقید، نوری بر گوشه هایی از بیش از نیم قرن زندگی هنری خود تابانده است.

امیر صبوری سازنده فیلم زندگی نامه بیژن ترقی می گوید:« بیژن یک شاعر همیشه عاشق بود. حتی در کهنسالی. او همیشه در باره عشق سخن می گفت و از زندگی و کارهای خود با عشق صحبت می کرد. عشق به شعر، عشق به طبیعت و عشق بی انتها به خانه و خانواده اش...»

در دوران آغاز معروفیت بیژن ترقی با ترانه « می زده » ، روزی داود پیرنیا، پایه گزار برنامه گل ها در استودیوی محل ضبط این برنامه ، کاری از روح الله خالقی را به او نشان می دهد و خود از اطاق خارج می شود. بیژن نوار را گوش می دهد. فصل بهار بود و او شروع می کند به نوشتن . حدود ۴۵ دقیقه بعد، هنگامی که داود پیرنیا به استودیو باز می گردد می پرسد: « آهنگ را گوش دادی؟» بیژن ترقی می گوید:«بعله گوش کردم این هم شعرش ..» پیرنیا پس از خواندن شعر به او می گوید: « بیژن جان استودیوی گل ها را با این شعر بهاریه گل باران کردی بعدها این ترانه به نام بهار دلنشین با صدای غلامحسین بنان ضبط و از رادیو پخش می شود.».

پیکر بیژن ترقی روز دوشنبه در تهران از تالار وحدت به بهشت زهرا تشییع خواهد شد. با وجود آرامگاه خانوادگی، به نظر می رسد که خانواده زنده یاد ترقی رضایت داده اند تا بیژن در کنار هنرمندان دیگری چون پرویز یاحقی و مجید وفادار در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شود.