طهماسب مظاهری، رییس کل بانک مرکزی ایران، این هفته در حاشیه همایش بانکداری اسلامی و در جمع خبرنگاران از در دست بررسی بودن حذف سه صفر از واحد پول ملی خبر داد و گفت به این اقدام به عنوان راهی برای مبارزه با تورم نگریسته می شود.
حذف سه صفر از پول رایج کشور به این معنا خواهد بود که هر قطعه اسکناس ۱۰,۰۰۰ ریالی تبدیل به ۱۰ ریال خواهد شد.
پیش تر نیز در محافل اقتصادی کشور از وجود چنین طرحی در نهادهای تصمیم گیر پرده برداشته شده بود، ولی این اولین بار است که رییس کل بانک مرکزی به طور رسمی این خبر را تایید می کند.
هر چند حذف سه صفر از واحد پول ملی، در شرایطی که پول ایران ارزش خود را بیش از پیش از دست داده است، می تواند مفید واقع شود اما این که چنین اقدامی بتواند راهکاری برای مقابله با موج فزاینده تورم باشد درست به نظر نمی رسد. در خوشبینانه ترین حالت حذف سه صفر از ریال می تواند به کاهش حجم اسکناس، سهولت در مبادلات، آسان تر شدن حمل و نقل پول و صرفه جویی در زمان بیانجامد.
واقعیت این است که نرخ تورم در ایران، در حال حاضر و به اذعان آمارهای رسمی، نزدیک به ۳۰ درصد است و نه تنها چشم اندازی برای توقف این نرخ وجود ندارد، که به نظر می رسد موج های بلند تورمی همچنان در راه است. حذف سه صفر از واحد پول ملی تنها می تواند تاثیر روانی، ولو اندک، بر تورم داشته باشد و تنها در صورتی می تواند مطلوب واقع شود که ابتدا بسترهای افزایش تورم خشکانده شود. درغیر این صورت پس از مدتی پول جدید نیز ارزش خود را از دست می دهد.
حذف صفرهای پول ملی، اقدامی تجربه شده در عرصه بین المللی است، و دقیقا توجه به همین تجارب در کشوری مانند ترکیه نشان می دهد حذف صفرها در شرایطی مفید واقع می شود که پایه ای ترین مکانیسم اقتصاد، یعنی عرضه و تقاضا، به کنترل رسیده باشد. در مقابل، کشوری مانند برزیل به دلیل نادیده گرفتن مقدمات لازم حتی پس از شش بار اقدام پیاپی به حذف سه صفر از پول ملی خود نتوانسته است نتیجه مورد نظر را کسب کند.
در سه سال گذشته و با افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی، دولت محمود احمدی نژاد به منابع مالی سرشاری دست یافت که رقم آن حدود ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد می شود. اما دولت او با نادیده گرفتن توصیه اقتصاددانان از اختصاص این دارایی ها برای ایجاد سرمایه گذاری زیربنایی و یا ارجاع به صندوق ذخیره ارزی خودداری کرد، و دلارهای نفتی صرف هزینه های جاری و واردات بی رویه کالا شد.
این رویکرد، افزایش حجم عظیمی از نقدینگی را به دنبال داشت که به نوبه خود آثار تورمی انکارناپذیری را به همراه آورد. متاسفانه این رویه کماکان ادامه دارد و در حالی که قیمت کالاهای اساسی، از مواد غذایی گرفته تا مسکن، به شدت افزایش یافته است باز هم تصمیم هایی به اجرا گذاشته می شود که در نهایت تورم زاست.
انتشار چک پول هایی با ارقام درشت تر از اسکناس های موجود که به پشت نویسی نیاز ندارد و نیز اجرای شتابزده طرح تحول اقتصادی، که هسته اصلی آن پرداخت نقدی یارانه به خانواده هاست، از هم اکنون با هشدار کارشناسان همراه است و گفته می شود این اقدامات در سال آینده خورشیدی تورم لجام گسیخته ای را در پی دارد که در خوشبینانه ترین حالت ۵۰ در صد خواهد بود. در حال حاضر ایران پس از زیمبابوه در آفریقا و برمه در آسیا، حائز بیشترین نرخ تورم در میان کشورهای جهان است.
به این ترتیب در شرایطی که چشم اندازی برای مهار تورم لجام گسیخته دیده نمی شود، حذف سه صفر از واحد پول ملی چگونه می تواند به عنوان اقدامی ضد تورمی تفسیر شود؟
رییس کل بانک مرکزی این را هم گفته است که حذف سه صفر از واحد پول ملی، یکی از چهار روشی است که کارشناسان بانک مرکزی آن را به عنوان مقابله با تورم مد نظر دارند.
به گفته طهماسب مظاهری، سه راه حل دیگر شامل حذف چهار صفر از واحد پول ملی، حفظ وضع موجود با چاپ اسکناس درشت تر، و ارجاع به قانون پولی بانکی در مورد ارزش برابری ریال و طلاست.
مهار و کاهش تورم، مساله ای ناشناخته و پیچیده نیست و در این دهکده جهانی شده به سادگی می توان دریافت چگونه کشورهای پیشرفته و ملل در حال توسعه با مساله تورم روبرو می شوند و برای آن چاره جویی می کنند.
به عنوان نمونه، در شرایط تورمی، اقتصادهای سالم جهانی نرخ بهره بانکی را افزایش می دهند تا با تشویق مردم به سپرده گذاری بیشتر در بانک ها از حجم نقدینگی کاسته شود. حال آن که در ایران، محمود احمدی نژاد، رییس جمهوری اسلامی بار دیگر بر خلاف توصیه همه کارشناسان و حتی مقامات بانک مرکزی، فرمان به اجرای کاهش نرخ بهره بانکی داده است.
به نظر می رسد کلاف سردرگم اقتصاد ایران که تورم بخشی از آن است تنها در صورتی باز می شود که قواعد علم اقتصاد، که نتیجه ده ها سال اندیشه ورزی نخبگان است، محترم شمرده شود.
ضمن آن که در این مسیر باید به طور قطع مناسبات سیاسی ایران با دنیای خارج بهبود یابد که آن خود بحثی نه چندان تازه، و البته مهم و جداگانه است.