همزمان با پنجمین سالگرد حملات تروریستی یازدهم سپتامبر شبکهی تلویزیونی ABC آمریکا مجموعهی کوتاهی را با عنوان «راه منتهی به یازدهم سپتامبر» در دو قسمت پخش کرد. این مجموعه حتی چند هفته پیش از نمایش به تیتر نخست خبرگزاریها بدل شده بود. اعضای دولت کلینتون و گروهی از دموکراتها خواستار حذف بخشهایی و گروهی مخالف پخش کل مجموعه بودند. به باور آنان این مجموعه تصویری نادرست از نحوهی مقابلهی دولت کلینتون با تهدیدهای تروریستی نشان می دهد. پرزیدنت کلینتون آن را به طور غیرقابل قبولی نادرست خوانده است. پخش این مجموعهی پنج ساعته از آن جایی اهمیت مییابد که در فاصلهی کمتر از دو ماه مانده به انتخابات میان دورهای کنگره توفیق یا عدم توفیق سیاستهای حزب جمهوریخواه در تامین امنیت مردم آمریکا در کانون مبارزات انتخاباتی قرار دارد. انتخاباتی که حزب دموکرات امیدوار است طی آن بتواند کنگره را از کنترل جمهوریخواهان خارج کند. در کانون توفان سیاسی بر سر نحوهی پخش مجموعهی تلویزیونی «راه منتهی به یازدهم سپتامبر» که قرار است زنگ بیدارباشی برای مردم آمریکا باشد یک آمریکایی ایرانیتبار قرار دارد؛ سیروس نورسته، نویسنده و تهیه کنندهی این مجموعه برای شبکهی تلویزیونی ABC.
سیامک دهقانپور:
«راه منتهی به یازدهم سپتامبر» سفری است میان دو حملهی تروریستی به برجهای مرکز تجارت جهانی در نیویورک؛ حملهی فوریهی ۱۹۹۳ و حملهی سپتامبر ۲۰۰۱. در نمای پایانی بخشی کوتاه از ۴۱ توصیهی کمیتهی تحقیق حملات تروریستی یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ بر صفحه نقش می بندد: « به باور ما تروریستها دوباره حمله خواهند کرد. اگر توصیههای لازم به اجرا گذاشته نشود آنوقت دیگر چه توجیهی خواهیم داشت؟»
سیروس نورسته هر چند سناریوی «راه منتهی به یازدهم سپتامبر» را که نوعی درام مبتنی بر وقایع مستند است بر اساس یافتههای کمیتهی تحقیق حملات تروریستی یازدهم سپتامبر و با مشاوره با توماس کین، فرماندار پیشین نیوجرسی و مسئول کمیتهی تحقیق، به نگارش درآورده اما، فصولی ذهنی نیز به اثر خود افزوده است تا به گفتهی خودش وقایع را دراماتیزه کرده باشد.
این مجموعه پس از اعتراض مقامات ارشد دولت کلینتون نسبت به تحریف واقعیت با تغییراتی به نمایش درآمد. با این وجود مجموعه کماکان مملو از تفاوت نگاه دموکرات ها و جمهوریخواهان به چگونگی مبارزه با تروریسم است. روایت رخدادهای پس از حملهی تروریستی به ناو آمریکایی کول در یمن که به مرگ هفده ناوی آمریکایی منجر شد تجلی این تفاوت نگاه است. اکتبر ۲۰۰۰ دولت کلینتون جلسهی امنیتی تشکیل داده است. بحث بر سر حملهی تلافی جویانه به طالبان، اردوگاه اسامه بن لادن، رهبر شبکه تروریستی القاعده، و اشغال افغانستان است.
مادلین آلبرایت، وزیر امور خارجهی وقت، میگوید: «پرزیدنت کلینتون تلاش بسیاری به خرج داده و امیدها برای حل اختلافات میان اسرائیلیان و فلسطینیان که ریشهی اصلی مشکلات خاورمیانه است قوت گرفته است، نمی توانیم در حالی که بمب بر سر مسلمانان میریزیم به صلح در خاورمیانه دست یابیم.» این فصل در میان مباحثات با این جمله پایان میگیرد: «هیچ رئیس جمهوری سه ماه پیش از پایان دوران ریاست جمهوریاش حکم به اشغال نظامی کشوری نداده است.»
سپس به یمن می رویم. در فصلی کم نظیر شاهد مشاجرهی قهرمان داستان، جان اونیل (هاروی کایتل)، افسر ضد تروریسم اف بی آی، با سفیر وقت آمریکا در یمن هستیم. گرچه در کاخ سفید یقین وجود دارد که اسامه بن لادن مسئول حمله به ناو کول بوده است اما، جان اونیل پیش از آغاز تحقیقاتش به واشنگتن بازگردانده میشود. حمله به ناو آمریکایی کول در یمن بی پاسخ میماند.
تکیهی مجموعهی تلویزیونی «راه منتهی به یازدهم سپتامبر» بر اشتباهات و کاستی هاست و آنچه می توان از آن آموخت. نوک پیکان انتقادات متوجه ضعف در کنترل فرودگاهها برای جلوگیری از ورود تروریستها به خاک آمریکا، معضل انتقال اطلاعات طبقهبندی شده میان دستگاههای امنیتی چون سی آی ای و اف بی آی، و موانع اداری و بروکراتیک برای صدور احکام تجسس و جلب، است.
محمد عطاء و تروریستهای همراهش به راحتی پا به خاک آمریکا میگذارند و با وجود اطلاعات کافی از شرکت آنان در دورههای خلبانی هیچگاه حتی مورد بازجویی قرار نمیگیرند. مشکل گرفتن مجوز از دادگاه فایسا برای تجسس در کامپیوتر زکریا موسوی در حالی که ارتباطش با گروههای افراطی روشن بود و دسترسی به آن اطلاعات میتوانست سرنخی از طرح هواپیماربایان بدست بدهد از دیگر اشتباهات مورد اشاره است.
بوروکراسی اداری زمانی آزار دهنده میشود که هشدارهای احمد شاه مسعود، فرماندهی نیروهای ائتلاف شمال در افغانستان، نسبت به قصد بن لادن برای دست زدن به یک حملهی تروریستی به خاک آمریکا، چندان از سوی سی آی ای جدی گرفته نمیشود. مخاطب با خود میگوید چطور با وجود این همه اطلاعات جلوی حملات گرفته نشد؟ فصل ترور احمد شاه مسعود از نقاط قوت مجموعه است. مسعود موصوف به "شیر پنجشیر" بارها از آمریکا خواسته بود برای جلوگیری از خطر بن لادن نیروهای او را تجهیز کنند. او چندی پیش از مرگ به کرک، مامور سی آی ای در افغانستان که دوستی نزدیکی با او داشت، هشدار داد مرگ او علامتی برای اجرای حمله به خاک آمریکاست. کرک پس از شنیدن خبر ترور مسعود با تاسف میگوید: «تنها متحدمان در افغانستان را از دست دادیم.»
«راه منتهی به یازدهم سپتامبر» هر چند به جهت تصویری که از سَندی برگر، مشاور امنیت ملی پرزیدنت کلینتون، ارائه میکند مورد انتقاد قرار گرفته است اما، در فصولی ضعف نحوهی عمل در دولت بوش را نیز مورد کنکاش قرار میدهد. جدی نگرفتن هشدارهای ریچارد کلارک، کارشناس عالیرتبه ضد تروریسم، از سوی کاندالیزا رایس، که آن زمان مشاور امنیت ملی پرزیدنت بوش، بود و تغییر پست او از جمله این فصول است.
فیلم در عین حال کشف طرح حملهی تروریستی در داخل آمریکا همزمان با جشنهای تحویل هزارهی دوم میلادی را از نظر پنهان نمیدارد. دیوید کانینگهام، کارگردان مجموعه، میگوید این اثر هدف حزبی خاصی را دنبال نمیکند.
«راه منتهی به یازدهم سپتامبر» تلاش چندانی در شناسایی تروریستها به خرج نمیدهد و از این منظر به اثری میهن پرستانه میماند. فصل غسل محمد عطاء پیش از هواپیماربایی نیز اشتباهی فاحش است. محمد عطاء دست به قنوت برده است اما، صدای قرائت سورهی حمد شنیده میشود. از فصول خوب فیلم تدوین موازی وقایع صبح یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ است.
جان اونیل که پس از ربوده شدن کیف شخصیاش به بازنشستگی اجباری و ترک اف بی آی تن داده و مسئولیت مدیریت امنیت برجهای تجارت جهانی را برعهده گرفته است از یک سو در راه رفتن به دفتر خود در برجهای مرکز تجارت جهانی است و هواپیماربایان از سوی دیگر در راه حمله به آن. گویی کارگردان میخواهد بگوید فاجعهی یازدهم سپتامبر بهای بی اعتنایی به نیروهای دلسوز و میهن پرست است.
«راه منتهی به یازدهم سپتامبر» با وجود تمام اعتراضها که پیامد طبیعی اقتباسهای ادبی از تاریخ معاصر است در بازتاب وقایع درون کاخ سفید بسیار دقیق است. جلسهی هیات دولت در دقایقی نفس گیر برگزار میشود که هواپیماها یکی پس از دیگری به برج دوم در نیویورک و ساختمان پنتاگون کوبیده میشود. گزارشهایی حاکی از احتمال ربوده شدن یازده هواپیمای دیگر بدست میرسد. سپس شاهد مکالمهی تلفنی دیک چینی، معاون ریاست جمهوری، با پرزیدنت بوش و موافقت او با دستور شلیک به هواپیماها برای جلوگیری از کوبیده شدن به مراکز دیگر هستیم. در واقع مخاطب شاهد پرداختی دقیق و دراماتیک از وقایع مستند است.
نگارش سناریوهای مبتنی بر وقایع تاریخی در تخصص سیروس نورسته است. نورسته متولد ایالت کلورادوی آمریکاست و دوبار از جمله برای نگارش «روزی که ریگان ترور شد» برندهی جایزهی پن شده است.
مجموعهی تلویزیونی «راه منتهی به یازدهم سپتامبر» با حدود چهل میلیون دلار هزینه طی کمتر از شش ماه در تورنتو، واشنگتن، نیویورک، و مراکش فیلمبرداری شد.