از مدتی پيش که شرکت اينترنتی گوگل Google نسخه برداری ديجيتالی از کتابخانههای عمده جهان را شروع کرد، اين اقدام با استقبال شديد کاربران و دانشجويان در سراسر دنيا روبرو شد ولی اتحاديههای ناشران قراردادهای گوگل با کتابخانه ها را حق مولف و قوانين ديگر می بينند و آن را تحت تقيب قانونی قرار دادند.
همکاری بين ناشران و کتابخانهها برای در دسترس قرار دادن کتابها از طرق اينترنت وجود داشته ولی در حاليکه کتابدارها تلاش گوگل بوکز را وسيله تازه و انقلابی برای در دسترس قراردادن ميليون ها کتاب ناياب مورد ستايش و حمايت قرار داده اند، ناشران آن را ناقض حق مولف و ضرری برای کسب و کار خود می دانند. ولی نسخه برداری اينترنتی دهها ميليون جلد کتاب در کتابخانههای جهان، فاصله ميليونها دانشجو و محقق با اين کتابخانهها را ناگهان به صفر تقليل داد و ديگر لازم نيست تحقيق در محل فيزيکی و جغرافيائی کتابخانه واقع شود.
کاربران می توانند با جستجو برای اطلاعات مورد نظر در سايت گوگل، به کتابها و رساله های موضوع مورد نظر خود در کتابخانههای مختلف دسترسی پيدا کنند.
به قول آقای ريچارد اکمن، رئيس شورای دانشکده های مستقل آمريکا و مشاور چند ناشر دانشگاهی در آمريکا، که روز سه شنبه گذشته در اين باره در واشنگتن پست مقالهای نوشته بود، بيشتر کتابهای تحقيقی در تيراژ بسيار کم حدود دو سه هزار نسخه يا کمتر چاپ ميشوند و به سرعت ناباب می شوند، و نسخهبرداری ديجيتالی از آنها ميتواند دسترسی آنها را برای ميليونها نفر امکانپذير کند. جستجو در Google Books هم به همان سادگی جستجو در خود گوگل است با فرق اينکه اين بار به جای سايتهای اينترنتی محتوی کلمه مورد نظر، گوگل کتابهائی که اين کلمه يا موضوع جستجو را دارند بررسی ميکند.
علاوه بر کتابخانه عمومی شهر نيويورک و کتابخانه دانشگاه ميشيگان، گوگل همچنين با دانشگاه اکسفورد که صاحب يکی از معظمترين کتابخانههای تحقيقی دنيا است، دانشگاه هاروارد و دانشگاه استانفورد هم قراردادهائی برای نسخهبرداری ديجيتالی از کتابها منعقد کرده است.
مجموعهای که گوگل از اين نسخهبرداريها فراهم ميکند، برای جستجوی مجانی در اختيار همه کاربران اينترنتی قرار ميگيرد. هرچند روسای گوگل در باره هزينه ديجيتال کردن کتابها اطلاعاتی منتشر نکردهاند، اما کارشناسان برآورد ميکنند که نسخهبرداری از هرکتاب دست کم ۱۰ دلار برای گوگل هزينه داشته باشد. گوگل تا همين اواخر با کتابخانههائی که مجموعا ۱۵ ميليون عنوان کتاب و رساله تحقيقی در انبار دارند، برای نسخهبرداری قرارداد بسته بود و اعلام شده بود که تکميل اين طرح به حداقل بيست سال وقت نياز دارد.
از آنجا که قراردادهای کوگل با کتابخانهها اختصاصی نيستند، کارشناسان پيشبينی ميکنند که رقابتی بين شرکتهای عرضهکننده جستجوی اينترنتی، مثل مايکروسافت Microsoft و ياهو Yahoo و آمازون Amazon با گوگل شروع شود، يعنی آنها هم قراردادهای مشابهی با همان کتابخانهها و همچنين با کتابخانههای ديگر منعقد کنند که در ازای اجازه گذاشتن آگهی در کنار مطالب، امکان جستجوی مجانی در مجموعههای آنها را به کاربران خود بدهند. نسخهبرداری ديجيتالی از کتابها بخشی از يک روند تاريخی دمکراتيک است که با گسترش اينترنت در آمريکا شروع شد و دسترسی به اطلاعاتی که قرنها در اختيار گروهی معدود و خاص محقق و دانشجو قرار داشت را برای همگان امکانپذير ساخت.
کتابخانه کنگره آمريکا اعلام کرد که همراه با کتابخانه های ملی در کانادا، چين و هلند، طرحی را به مورد اجرا ميگذارد که حدود يک ميليون جلد کتاب تحقيقی را از طريق اينترنت برای همگان قابل دسترسی بسازند. بهار آينده ۷۰ هزار جلد از اين يک ميليون کتاب از طريق اينترنت عرضه خواهند شد.
در آمريکا، کتابخانه کنگره، که مثل کتابخانه ملی ايران، يک نسخه از تقريبا هر نشريه و کتابی که در آمريکا منتشر شود در انبار خود ذخيره ميکند، در نسخهبرداری ديجيتالی از کتابها و رسالهها پيشگام بود و طرح عظيمی را در دست اجرا دارد که نسخههای الکترونيک بهترين کتابهای مجموعه خود را از طريق اينترنت برای خواندن مجانی به علاقمندان عرضه کند. در دعوای حقوقی که در حال حاضر مانع ادامه کار راحت گوگل بوکز است، دانشگاههای آمريکا در هر دو طرف دعوا قرار دارند. از يک ظرف به خاطر اينکه کتابدارهای عظيمی هستند، مايل هستند اين کتابها را از طريق گوگل در اختيار محققان بگذارند ولی بيشتر اين دانشگاه ها خودشان ناشر هستند و دسترسی ميليون ها به متن کتابها را باعث کم شدن فروش خود کتاب می بينند.
آقای اکمن و ساير ناظران يادآور می شوند که اولين بار نيست که ناشران جلوی پيشرفت تکنولوژی می ايستند وآن را مشکلی برای خود می بينند. اما دادگاه ها به نفع ناشران رای بدهند، گوگل بوکز تعطيل نميشود. زيرا مطابق قرارداد گوگل و کتابخانهها، فعلا تنها متن کامل کتابهائی که حقوق مولف آنها به علت گذشت زمان به اموال عمومی تبديل شده است، مثل کتابهای شکسپير و حافظ مثلا، مجانی روی اينترنت گذاشته خواهند شد. اما در باره کتابهائی که حقوق مولف آنها هنوز منقرض نشده، گوگل تنها بخشهائی از آنها را به جستجوکننده نشان ميدهد، هرچند آنها را هم به تمامی نسخهبرداری الکترونيکی خواهد کرد.
در خيلی از موارد اين کمکی است برای سفارش دادن کتاب به کتابخانه ها، ولی اميد ناظرانی نظير آقای اکمن اين است که همانطور که در باره موسيقی راهی برای اجاره ترانهها از طريق اينترنت پيدا شد، به زودی شايد راه های تازه ای خواهيم بود که امکان استفاده از کتابهای ناياب را هم طوری فراهم ميکند که ناشر يا نويسنده هم از آن بهرهمند شوند.