بیستمین دوره جشنواره بین المللی فیلم واشنگتن با انتخاب «موسیقی زندگی، سیاست معشوقه من است»، فیلمی درباره زندگی اسکار براون، پدر موسیقی رپ، ساخته دانی بتز، مستندساز آمریکایی؛ «زندگی و شدن» به کارگردانی رادو میهایلینو، با موضوع مهاجرت یهودیان اهل اتیوپی به اسرائیل؛ «آب»، بخش سوم تریلوژی دیپا مهتا درباره آیین هندو؛ «ماریا بتانیا: موسیقی عطر است»، مستندی از زندگی یک خواننده برزیلی اثر ژرژ گاشوت، و «هفدهم اکتبر ۱۹۶۱» به عنوان بهترین آثار امسال به کار خود پایان داد.
سیامک دهقانپور:
بعضی از کارشناسان تاریخ معاصر فرانسه «هفدهم اکتبر ۱۹۶۱» را صفحه ای سیاه در کتاب تاریخ آن کشور می دانند. نه تنها به دلیل وقایعی که در آن شب رخ داد بلکه به خاطر بروز حس نژادپرستی در فرانسه آزاد شده از نژادپرستی حزب نازی آلمان تنها پانزده سال پس از جنگ دوم جهانی.
«هفدهم اکتبر ۱۹۶۱» جو سیاسی اجتماعی حاکم بر فرانسه یک سال پیش از استقلال الجزایر را مورد بررسی قرار می دهد. پس از هفت سال جنگ مذاکرات میان نیروهای ملی گرای الجزایر و دولت ژنرال دوگل به بن بست رسیده است.
پایان تابستان و پاییز آن سال گروهی خودسر از نیروهای جبهه ملی آزادیبخش الجزایر به تلافی سرکوبگری مهاجرین الجزایری توسط پلیس فرانسه دست به ترور نیروهای پلیس در پاریس می زنند. ترس بر پایتخت سایه افکنده است.
دفتر مرکزی ملی گرایان، که معتقد است ترورهای کور نتیجه معکوس دارد و به توجیه اقدامات پاریس در ادامه جنگ می انجامد، الجزایری های ساکن پاریس را به شرکت در یک راهپیمایی اعتراضی و آرام دعوت می کند.
دولت وقت فرانسه به رهبری شارل دوگل که می کوشد در میان موج اعتصابات کارگری و کشاورزی در اروپای پس از جنگ سرآمد کشورهای اروپای غربی باشد تحت فشارهای سیاسی سنگین تصمیم می گیرد به هر قیمت جلوی وقوع چنین تجمعی را بگیرد. هفت هزار نیروی پلیس و امنیتی در شهر مستقر می شوند و علیه عبور و مرور اعراب مهاجر حکومت نظامی برقرار می کنند.
اما، بیست هزار الجزایری به نشانه همبستگی با مبارزان کشورشان به خیابانهای پاریس می آیند. تظاهرات با تیراندازی پلیس به خشونت کشیده می شود. بنا به گزارش های مختلف حدود هفت هزار و پانصد تا یازده هزار تن دستگیر و شماری میان چهل تا دویست تن دیگر کشته می شوند. گزارش های دولتی آن روزها حاکی است پلیس در واکنش به تیراندازی الجزایری ها به سوی معترضین آتش گشوده و هرگونه تحقیقات در این باره بی نتیجه ماند. یک سال پس از این ماجرا الجزایر اعلام استقلال می کند.
آلین تسما، کارگردان فرانسوی، که می کوشد با نگاه به واقعه از منظر چشم الجزایری ها و فرانسوی ها به روایتی غیرجانبدارانه دست یابد از جهت گیری سیاسی دور نمی ماند. او که سابقه همکاری با اساتید سینمای فرانسه چون ژان لوک گودار، فرانسو تروفو، آرتور پن و باربت شرودر را در کارنامه هنری خود دارد با تاثیرگیری از فیلم فراموش نشدنی «نبرد الجزایر» به زیبایی به ترکیبی از یک درام تاریخی و یک اثر دلهره ای دست یافته است.
تسما در خلق شخصیت های به یاد ماندنی و تقابل آنها بسیار موفق عمل کرده است و دوربین او فاصله میان شخصیت های داستان و مخاطب را از بین برده است:
پلیس جوان فرانسوی که از ترس ترور با لباس شخصی خانه اش را ترک می کند تا در رستورانی در نزدیکی پاسگاه پلیس لباس فرم به تن کند و در پایان به روی تظاهرکنندگان الجزایری آتش می گشاید؛ گروهبان میانسال فرانسوی معترض به افراط گرایی نژادپرستان در پلیس که سرانجام ساکت می شود؛ کارگر الجزایری بیگناهی که جبهه آزادیبخش به زور تهدید از او برای فعالیت هایش پول می گیرد و به طور تصادفی تنها به صرف ظاهر غلط اندازش بدست گروه نژادپرستان پلیس به قتل می رسد؛ ژورنالیست فرانسوی که علیرغم مخالفت با اقدامات دوستش برای تبدیل کردن آپارتمان او به خانه تیمی جبهه آزادیبخش پس از ضبط تصاویر تیراندازی در تظاهرات و مشاهده پنهانکاری های دولت در اقدامی ناموفق تصمیم به افشای وقایع می گیرد؛ و سرانجام جوان الجزایری که درگیرودار عشق به معلم ادبیات فرانسه اش در تظاهرات تیرمی خورد؛ همه حاکی از تبحر کارگردان در شخصیت پردازی است.
«هفدهم اکتبر ۱۹۶۱» گذشته از یادآوری واقعه ای تاریخی در روابط فرانسه و الجزایر پاسخگویی و مسئولیت پذیری رهبران کشور را به چالش می گیرد.
فیلم یکصد و هشت دقیقه ای آلین تسما محصول سال دو هزار و پنج جایزه مهم در کانون نگاه پایتخت بیستمین دوره جشنواره بین المللی واشنگتن را به خود اختصاص داد.