کوروش آلادین - علیرضا فیروزجا استاد بزرگ شطرنج در رقابت‌های «گرند سوئیس» در میان ۱۰۸ شطرنج‌باز برتر دنیا عنوان نخست را از آن خود کرد. اما لحظه توزیع مدال، سرود ملی فرانسه پخش شد و این افتخار به نام فرانسه، کشوری که فیروزجا به آن پناهنده شده است، ثبت شد.
این رقابت‌ها در ۱۱ راند به روش سوئیسی برگزار می‌شود و یکی از مسابقات مقدماتی و انتخابی قهرمانی جهان در سال ۲۰۲۲ به شمار می‌رود. رقابت‌های گرند سوئیس با حضور ۱۰۸ شطرنج باز برتر جهان، طی روزهای ۲۵ اکتبر تا ۸ نوامبر در شهر ریگای لتونی برگزار شد.
در دی ۱۳۹۸، ایران از اعزام تیم ملی شطرنج به مسابقات جهانی روسیه خودداری کرد. آن زمان گفته شد که این تصمیم برای جلوگیری از رویارویی شطرنج‌بازان ایران با اسرائیل گرفته شده است.
به دنبال عدم اعزام تیم ملی ایران به این مسابقات، علیرضا فیروزجا تصمیم گرفت به جای مسابقه با نام ایران، زیر پرچم فیده (فدراسیون جهانی شطرنج) مسابقه دهد. او تنها نمونه‌ای از ده‌ها ورزشکار ایرانی است که به دلایل مختلف ترک وطن کرده‌اند.
علیرضا فیروزجا تنها شطرنج‌باز تاریخ ایران است که از او به عنوان «سوپر استاد بزرگ» نام برده می‌شود. این عنوان هرچند جزو عناوین رسمی فدراسیون جهانی شطرنج نیست، اما به کسانی اعطا می‌شود که امتیاز ۲۷۰۰ عبور کرده‌اند.
در المپیک ۲۰۲۰ توکیو (که به علت شیوع کرونا، در تابستان ۲۰۲۱ برگزار شد) ایران با داشتن پنج ورزشکار در تیم پناهندگان، بعد از سوریه با ۹ ورزشکار، بیشترین سهم را در تیم پناهندگان المپیک داشت.
دلایل گوناگونی در مهاجرت یا پناهندگی ورزشکاران ایرانی در سال‌های اخیر وجود دارد، از محدودیت‌های اجتماعی گرفته تا رانت‌ها و بی‌عدالتی‌ها، اما در چند سال گذشته یکی از مهم‌ترین عامل پناهندگی ورزشکاران ایران اجبار آنها به باخت یا تمارض به مصدومیت‌های ساختگی برای جلوگیری از رویارویی با ورزشکاران اسراییلی است.
هر چند این موضوع تازگی ندارد، اما به‌تازگی با اعلام علنی آن توسط ورزشکارانی که از ایران گریخته‌اند و تاب رعایت این قانون نانوشته را نداشته‌اند، بیشتر به چشم می‌آید. حتی در برخی موارد باعث محدودیت و محرومیت ورزش ایران شده است.
آخرین رویارویی ایران و اسراییل در ورزش
جمهوری اسلامی بعد از شکل‌گیری در سال ۱۳۵۷ با عنوان به رسمیت نشناختن کشور اسراییل، تمام مراودات دیپلماتیک و رسمی ایران با اسراییل را قطع کرد. آخرین باری که یک ورزشکار ایرانی به مصاف حریف اسراییلی خود رفت، به مسابقات قهرمانی کشتی در سال ۱۹۸۳ در کی‌اف باز می‌گردد . در آن مسابقات «بیژن سیف‌خانی» فرنگی‌کار ایرانی در برابر «رابینسون کوناشویلی» اسراییلی بر روی تشک رفت و برنده آن مسابقه شد.
بعد از آن پیروزی، تیم ملی کشتی ایران مسابقات را نیمه‌کاره رها کرد و به تهران فراخوانده شد. از آن پس مسابقه ندادن در برابر حریف اسراییلی به تابو تبدیل شد و به خاطر مشکلاتی که ممکن بود این عدم رویارویی برای ایران به همراه داشته باشد، ورزشکاران ایرانی برای روبه‌رو نشدن با حریفان اسراییلی، ناچار به باخت در برابر حریفانی شدند که بعضا از آنها بسیار ضعیف‌تر بودند یا مجبور شدند به مصدومیت‌های ساختگی تن بدهند.
تعداد این موارد، از تیم ملی بسکتبال و گل بال گرفته، تا ورزشکاران در رشته‌های مختلف، کم نیست. هر چند در مواردی این عدم رویارویی به فرصتی برای تبلیغات حکومتی تبدیل شد، اما در موارد بسیاری باعث سرخوردگی و فرصت‌سوزی برای ورزشکاران و مردم شد.
یکی از نمونه‌های بارز این موارد شکست «علیرضا کریمی» کشتی‌گیر جوان ایرانی در مسابقات جهانی لهستان در سال ۱۳۹۶ بود. وی که از بخت‌های مدال طلا بود، در مسابقه خود در برابر حریف روسی و در حالی که از حریف خود امتیاز بیشتری داشت، ناگهان با فریادهای مربی از کنار تشک مواجه شد که می‌گفت «باید ببازی“ و علی‌رغم میل خود، تن به شکست داد.
این موضوع در ایران واکنش کاربران فضای مجازی را به همراه داشت که هشتگ «باید ببازی» را به ترند توییتر فارسی تبدیل کردند. در مقابل رهبر جمهوری اسلامی از وی تقدیر کرد و به او انگشتری هدیه کرد.
ورزشکارانی که به این سیاست تن در ندادند
در کنار بسیاری از ورزشکاران که به این اصل نانوشته و مخالف با روحیه ورزشی تن دادند، برخی از ورزشکاران نیز حاضر به پذیرش آن نشدند؛ یا از رقابت‌ها برای همیشه کنار رفتند و یا ناچار به ترک ایران شدند. یکی از این ورزشکاران «سعید مولایی» بود.
مولایی که از ۱۰ سالگی جودو را آغاز کرده بود، برای ایران مدال‌های رنگینی در رده‌های مختلف به ارمغان آورد. مدال‌هایی چون مدال نقره قهرمانی آسیا و چندین مدال طلا و نقره از مسابقات گرند اسلم جهانی. اما در مسابقات قهرمانی جهان ۲۰۱۹ برای روبه‌رو نشدن با «ساکی موگی» اسراییل ، ناچار شد به حریف بلژیکی خود در نیمه‌نهایی بازی را واگذار کرده و برای روی سکو نرفتن با ورزشکار اسراییلی حتی بازی رده‌بندی را نیز به حریف جوان گرجی واگذار کند.
بعد از این مسابقات، مولایی به آلمان پناهنده شد و در رسانه‌ها اعلام کرد که او را مجبور به باخت کرده‌اند. این ماجرا باعث شد تا فدراسیون جودوی جمهوری اسلامی با محرومیت چهار ساله برای حضور در عرصه‌های مختلف روبه‌رو گردد.
مولایی سپس اقامت مغولستان را اخذ کرد و با این تابعیت جدید در المپیک ۲۰۲۰ مدال نقره را برای مغولستان به خانه برد.
وحید سرلک نیز دیگر جودوکای ایرانی است که در مسابقات جهانی سال ۲۰۰۵ در مصر از شانس‌های مدال طلا برخوردار بود، اما ناچار به باخت در برابر حریف خود شد تا به مصاف جودوکای اسرائیلی نرود.
سرلک در سال ۲۰۱۱ به کشور آلمان پناهنده شد و به مربیگری در این کشور پرداخت. وی که از اعضای کارزار «اتحاد برای نوید» بود و از عملکرد سیاسی در ورزش ایران انتقادهایی کرده، به رسانه‌ها اعلام کرد که در فضای مجازی از جانب طرفدارن حکومت ایران به «مرگ» تهدید شده است.
وی از سال ۲۰۱۹ مربی جودوی کشور تاجیکستان است.
ورزشکاران فلسطینی با اسراییل رقابت می‌کنند اما ورزشکاران ایرانی نه
یکی دیگر از ورزشکارانی که به خاطر سیاست عدم رویارویی با ورزشکاران اسرائیلی به‌تازگی به کشور آلمان پناهنده شده، «امید احمدی صفا» بوکسور ایرانی است. وی که چندین دوره عضو تیم ملی بوکس ایران بود و نشان‌های گوناگونی برای ایران کسب کرده بود، از اردوی کیک بوکسینگ ایران در ایتالیا جدا شده و به آلمان رفته است.
او در مصاحبه‌ای که با رسانه داشت، گفته است که انجمن کیک بوکسینگ ورزشکاران را ناچار کرده است در سبک‌های غیرتخصصی خود به میدان بروند تا با حریفان اسراییلی روبه‌رو نشوند.
وی در مصاحبه خود عنوان کرده بود که «ورزشکاران فلسطینی بدون محدودیت با ورزشکاران اسراییلی به رقابت می‌پردازند، اما ما ایرانی‌ها اجازه رقابت نداریم!»
محدودیت‌ها برای ورزشکاران زن
دخالت سیاست در ورزش ایران و محدودیت‌های شدید، فقط به عدم رویارویی با ورزشکاران اسراییلی ختم نمی‌شود. در مواردی این محدودیت‌ها به خصوص برای زنان ورزشکار ایرانی چنان عرصه را تنگ می‌کند که چاره‌ای جز ترک وطن ندارند. نمونه این ورزشکاران کیمیا علیزاده، دارنده اولین مدال المپیک تکواندو زنان ایران بود که او نیز از ایران گریخت و دلیل ترک ایران را «استفاده تبلیغاتی حکومت از عناوین ورزشکاران» عنوان کرد.
وی در مسابقات المپیک ۲۰۲۰ با تیم پناهندگان موفق به کسب نشان برنز شد. هرچند در ایران از گوینده مسابقه ورزشی گرفته تا مطبوعات و مقامات، با الفاظ ناشایست از او یاد کردند، ولی وی در فضای مجازی با استقبال زیاد مردم در داخل و خارج ایران روبه‌رو شد.
یکی دیگر از زنان ورزشکار ایرانی شهره بیات است که ناچار به ترک ایران شد. وی که نخستین زن داور بین‌اللملی شطرنج رتبه «آ» در آسیا و آموزگار فدراسیون جهانی شطرنج است، به خاطر انتشار عکس بی‌حجابش در مسابقات جهانی خبرساز شد. پدر وی که رییس هیئت شطرنج استان گیلان بود، این موضوع را «شیطنت عکاسان» عنوان کرد.
از شهره بیات خواسته شد از حجاب اجباری زنان ایران دفاع کند، اما او حاضر به این کار نشد. گری کاسپاروف قهرمان جهان و ناجیل شورت نایب رییس فدراسیون جهانی شطرنج، شجاعت این زن ایرانی را ستودند.
همزمان با روز جهانی زن، وزارت امور خارجه آمریکا «جایزه شجاعت» را به ۲۱ زن از سراسر جهان اهدا کرد. این نشان توسط بانوی اول امریکا، جیل بایدن، اهدا شد. شهره بیات تنها زن ایرانی بود که این نشان دریافت کرد.
همواره کمیته جهانی المپیک و همه فدراسیون‌های بین‌المللی در تلاش هستند تا از دخالت سیاست در ورزش جلوگیری کنند، اما متاسفانه در ایران نه فقط در ورزش، بلکه در همه امور روزمره، سیاست طعم زندگی را تغییر داده و موجب از دست رفتن فرصت‌ها و سرمایه‌های ملی گشته است.
