پروپوبلیکا یک اتاق خبر غیرانتفاعی است که کارش عمدتاً تحقیق و کشف واقعیت پشت پرده اخبار و رویدادهاست. پروپولیکا – که دفتر اصلی اش در نیویورک است – منبع خبر تعداد زیادی از روزنامه ها و شبکه های خبری رادیو و تلویزیون آمریکاست، از جمله برنامه ۶۰ دقیقه شبکه تلویزیونی سی بی اس با همکاری اتاق خبر پروپوبلیکا تهیه می شود. اخبار پرورپوبلیکا روی اینترنت هم منتشر می شود؛ و سال ۲۰۱۰، نخستین نشریه اینترنتی بود که جایزه پولیتزر را برای اطلاع رسانی خبری دریافت کرد. گزارش زیر از سایت خبری پرورپوبلیکا برگرفته شده است.
چند ماه پیش ، در حالی که اقتصاد سوریه رو به سقوط بود، و ارتش درگیر جنگی تمام عیار با مخالفان مسلح دولت بشار اسد ، یک هواپیمای دولتی سوریه به نقل و انتقال آنچه که مدارک «دویست تن اسکناس» خوانده اند، مشغول بود.
پرورپوبلیکا موفق شد مدارک پروازهای این هواپیما را به دست آورد. پروازها به روسیه در زمان اوج خشونت ها انجام گرفته، زمانی که تعداد کشته شدگان از زمان شروع اعتراضات علیه بشار اسد در ماه ۲۰۱۱ به دهها هزار نفر می رسید.
رژیم بشار اسد برای بقا و ادامه تأمین هزینه های نظامی سرکوب مخالفان شدیداً به پول نقد احتیاج دارد. تحریم های ایالات متحده و اتحادیه اروپا از جمله منع چاپ پول ملی سوریه، اقتصاد آن کشور را به ویرانی کشاند. دسترسی دمشق به بانک اتریشی که پول چاپ می کند، قطع شد.
دانیل گلاسر، معاون وزیر خزانه داری آمریکا در جرایم مالی و بودجه های تروریستی می گوید: «داشتن ارز و پول نقدی که بتوانید به جریان بیندازید قطعاً برای اقتصاد، و آنهم اقتصاد کشوری که در شرایط رو به سقوط قرار دارد، بسیار مهم است. پول نقد همان چیزی است که دولت سوریه در این شرایط به آن احتیاج دارد، پرداختن حقوق به سربازان یا هر کس دیگر، و برای هر چیزی، فقط از طریق پول نقد برای دولت سوریه ممکن است.»
مدارک و سوابق پروازهای هواپیمای سوری – که به انگلیسی و فارسی موجود است – نشان می دهد که هشت پرواز دوسره از فرودگاه بین المللی دمشق به فرودگاه ونوکووی مسکو صورت گرفته؛ و در هر پرواز سی تٌن اسکناس به سوریه حمل شده است.
مقامات سوریه و روسیه به پرسش های پرورپوبلیکا در باره صحت و دقت سوابق پرواز پاسخ ندادند. بنابراین نمی توان دانست که توضیحات مندرج در مدارک، نوع محموله را دقیقاً مشخص کرده، یا محموله های دیگری هم در آن پروازها حمل شده است. نوع ارزی که توسط هواپیما حمل شده هم عنوان نشده است.
با این همه، پرورپوبلیکا تأیید می کند که تمامی پروازها از طریق سرویس های پیگرد پرواز صورت گرفته، و کنترل ترافیک هوایی در همه پروازها ثبت شده است.
هر بار که محموله «اسکناس» قید شده، پرواز دوسره انجام شده است. پرواز هواپیماهای روسی ایلیوشین-۷۶، متعلق به نیروی هوایی سوریه، به جای این که طبق معمول پروازهای تجاری مستقیماً از فراز حریم هوایی ترکیه انجام گیرد، از مسیر هوایی عراق، ایران و آذربایجان صورت گرفته است.
از بهار گذشته تنش ها میان ترکیه و سوریه رو به افزایش گذاشته است. یک ماه پیش، ترکیه یک هواپیمای مسافربری سوری را که از مسکو بلند شده بود و از حریم هوایی ترکیه می گذشت، وادار به فرود اجباری کرد. ترکیه ظن داشت که هواپیمای مورد نظر محموله نظامی دارد، اما مقامات آن کشور نگفتند که آیا چیزی از آن هواپیما مصادره کرده اند یا نه، و در این صورت، محموله مصادره شده چه بوده است.
در صورتی که بارنامه های پرواز دقیق باشد، طی ده هفته پرواز در فاصله زمانی نهم ژوئیه تا ۱۵ سپتامبر، ۲۴۰ تن اسکناس از مسکو به دمشق منتقل شده است.
در مصاحبه با مقامات آمریکایی در این باره، آنها اظهار داشتند که شواهد کمک مالی، همچون همکاری نظامی، نشان دهنده الگوی حمایت روسیه از بشار اسد است، که طیفی از کمک های مادی و معنوی – از جمله حمایت از رژیم دمشق در برابر تحریم های سازمان ملل – را در بر می گیرد.
ماه سپتامبر سال گذشته، شش ماه پس از آغاز خشونت ها در سوریه اتحادیه اروپا تحریم هایی علیه سوریه وضع کرد که اعضا را از چاپ اسکناس و ضرب سکه جدید برای آن کشور منع می کرد. اتحادیه در بیانیه ای اعلام داشت هدف از تحریم ها «بستن دست و پای کسانی که رهبری سرکوب در سوریه را برعهده دارند، و محدود کردن بودجه ای است که صرف خشونت علیه مردم آن کشور می شود.» در آن موقع، پول سوریه توسط یک بانک وابسته به بانک مرکزی اتریش چاپ می شد.
باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکاتا کنون پنج فرمان اجرایی صادر کرده است که ورود اعضای رژیم اسد به خاک ایالات متحده، و دسترسی آنها به سیستم مالی این کشور را منع می کند.
یک مقام آمریکایی به شرط عدم افشای نامش گفت: «تأمین مالی ماشین جنگی بشار اسد روز به روز مشکل تر، و هزینه جنگ برای او هرچه سنگین تر می شود. تحریم های هدف دار علیه رهبران خشونت ها دارد تأثیر خود را نشان می دهد، و دارد به جیب هایشان فشار می آورد.»
به نظر می رسد روسیه دارد به دمشق کمک می کند تا لبه تیز تحریم ها را کُند کند.
ماه ژوئن گذشته، رویترز گزارش داد که روسیه شروع به چاپ لیر سوریه کرده؛ و اولین محموله اسکناس ها به سوریه تحویل شده است. بانک مرکزی سوریه با تکذیب این گزارش ادعا کرد تنها پول جدیدی که به گردش درآمده اسکناس های نوی است که جایگزین اسکناس های پاره و خارج از رده شده است. به ادعای بانک مرکزی سوریه، تعویض اسکناس های کهنه با نو، تأثیری بر اقتصاد نخواهد داشت.
تا روز سوم اوت که خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) ضمن گزارش یک کنفرانس خبری در مسکو با مقامات روس و سوری، به نقل از مقامات سوریه تصدیق کرد که روسیه برای آن کشور پول چاپ می کند. به گزارش سانا، قدر جمیل، معاون نخست وزیر سوریه در امور اقتصادی، معامله با روسیه برای چاپ اسکناس هایش را «پیروزی» بر تحریم ها خواند.
محمد الجلیلاتی، وزیر دارایی سوریه گفت روسیه هم پول جایگزین و هم اسکناس های اضافه در اختیار سوریه قرار می دهد، که به گفته سانا «تغییر تولید ناخالص ملی آن کشور را نشان دهد.»
آقای الجلیلاتی گفت افزایش اسکناس بر تورم تأثیری نخواهد گذاشت. اما چاپ اسکناس های جدید، بیش از آنچه که برای جایگزین کردن اسکناس های خارج از رده لازم است، می تواند موجب سقوط پول ضعیف آن کشور شود.
بر اساس مدرک پروازها، تا زمان کنفرانس خبری ماه اوت، دستکم سی تن اسکناس به سوریه تحویل شده بود؛ دویست و ده تُن اسکناس دیگر در پروازهای بعدی به آن کشور منتقل شد.
صندوق بین المللی پول در چشم انداز اقتصاد منطقه – که اوایل همین ماه منتشر کرد – گزارش داد که پول سوریه در مقایسه با ماه مارس ۲۰۱۱ ، ۴۴% از ارزش خود را از دست داده است. در زمان شروع درگیری ها، ارزش برابری لیر سوریه در برابر دلار آمریکا چهل و هفت به یک بود؛ امروز یک دلار آمریکا هفتاد لیر سوریه می ارزد.
ابراهیم سیف، کارشناس اقتصاد سیاسی در اردن و پژوهشگر مرکز خاورمیانه بنیاد کارنگی، می گوید دریافت سی هزار کیلو اسکناس دوبار در هفته، برای کشوری مثل سوریه مبلغ بسیار زیادی است: «به نظرمن آنها فقط پول کهنه شان را با نو معاوضه نمی کنند؛ دارند پول جدید هم چاپ می کنند، چون شدیداً به آن نیاز دارند. منبع درآمد دولت، که بیشتر از هر چیز از مالیات تأمین می شده، حالا به کلی خشکیده. با این همه، دولت دارد حقوق کارکنانش را می پردازد. هنوز نشانه ای از ناتوانی در تعهدات داخلی شان بروز نداده اند. تنها راهی که برای این کار دارند این است که از بازار پول نقد دریافت کنند.»
پیش از شروع ناآرامی ها، دولت سوریه در حدود هفده میلیارد دلار ذخیره ارزی داشت. آقای سیف می گوید او و دیگر اقتصاددانان منطقه برآورد کرده اند که در حال حاضر بین شش تا هشت میلیارد دلار ذخیره ارزی در خزانه موجود باشد، که هر ماه تقریباً ۵۰۰ میلیون دلار آن صرف پرداخت حقوق و سر پا نگه داشتن دولت می شود.
وزیر دارایی سوریه در مسکو گفته بود که کشورش به ذخایر ارزی تازه ای نیاز دارد که ممکن است روسیه به صورت وام در اختیار آن کشور قرار دهد.
معاون خزانه داری پیشین آمریکا در امور بودجهء اقدامات تروریستی و جرایم مالی می گوید: «این احتمال وجود دارد که سوریه ذخایر ارز خارجی – به صورت دلار یا یورو – دریافت کند، چون برای هر گونه معامله جدی به آن احتیاج دارد.»
وی اشاره کرد کشورهای دیگر وقتی با تحریم اقتصادی رو به رو می شوند، برای تأمین ارز به متحدانشان متوسل می شوند. چین، منابع ارزی در اختیار کره شمالی گذاشت؛ و ونزوئلا ذخایر ارزی به ایران فروخت.
پول سوریه هنوز در بازارهای آزاد مبادله می شود، اما در مورد اقتصاد سوریه، به ویژه در مورد تورم اطلاعات اندکی در دست است.
مسعود احمد، مدیر بخش خاورمیانه و آسیای مرکزی صندوق بین المللی پول ماه گذشته در توکیو در گفتگو با خبرنگاران اظهار داشت «مقامات صندوق دستکم در یکسال گذشته نتوانسته اند اطلاعات مستقیمی در مورد سوریه کسب کنند.»
آقای گلاسر در خزانه داری، درباره ذخایر ارزی سوریه آمار و ارقامی ارائه نداد؛ ولی گفت اقتصاد سوریه تا حدودی از نبود گردشگر و منع فروش نفت – که منابع ارزی دمشق را تأمین می کرد – لطمه دیده است. به گفته آقای گلاسر: «تورم در کشور چشمگیر است. دلیل آن می تواند به بازار ریختن پول بدون پشتوانه یا نداشتن ذخایر ارزی کافی به عنوان پشتوانه پول ملی سوریه باشد.»
چند ماه پیش ، در حالی که اقتصاد سوریه رو به سقوط بود، و ارتش درگیر جنگی تمام عیار با مخالفان مسلح دولت بشار اسد ، یک هواپیمای دولتی سوریه به نقل و انتقال آنچه که مدارک «دویست تن اسکناس» خوانده اند، مشغول بود.
پرورپوبلیکا موفق شد مدارک پروازهای این هواپیما را به دست آورد. پروازها به روسیه در زمان اوج خشونت ها انجام گرفته، زمانی که تعداد کشته شدگان از زمان شروع اعتراضات علیه بشار اسد در ماه ۲۰۱۱ به دهها هزار نفر می رسید.
رژیم بشار اسد برای بقا و ادامه تأمین هزینه های نظامی سرکوب مخالفان شدیداً به پول نقد احتیاج دارد. تحریم های ایالات متحده و اتحادیه اروپا از جمله منع چاپ پول ملی سوریه، اقتصاد آن کشور را به ویرانی کشاند. دسترسی دمشق به بانک اتریشی که پول چاپ می کند، قطع شد.
دانیل گلاسر، معاون وزیر خزانه داری آمریکا در جرایم مالی و بودجه های تروریستی می گوید: «داشتن ارز و پول نقدی که بتوانید به جریان بیندازید قطعاً برای اقتصاد، و آنهم اقتصاد کشوری که در شرایط رو به سقوط قرار دارد، بسیار مهم است. پول نقد همان چیزی است که دولت سوریه در این شرایط به آن احتیاج دارد، پرداختن حقوق به سربازان یا هر کس دیگر، و برای هر چیزی، فقط از طریق پول نقد برای دولت سوریه ممکن است.»
مدارک و سوابق پروازهای هواپیمای سوری – که به انگلیسی و فارسی موجود است – نشان می دهد که هشت پرواز دوسره از فرودگاه بین المللی دمشق به فرودگاه ونوکووی مسکو صورت گرفته؛ و در هر پرواز سی تٌن اسکناس به سوریه حمل شده است.
مقامات سوریه و روسیه به پرسش های پرورپوبلیکا در باره صحت و دقت سوابق پرواز پاسخ ندادند. بنابراین نمی توان دانست که توضیحات مندرج در مدارک، نوع محموله را دقیقاً مشخص کرده، یا محموله های دیگری هم در آن پروازها حمل شده است. نوع ارزی که توسط هواپیما حمل شده هم عنوان نشده است.
با این همه، پرورپوبلیکا تأیید می کند که تمامی پروازها از طریق سرویس های پیگرد پرواز صورت گرفته، و کنترل ترافیک هوایی در همه پروازها ثبت شده است.
هر بار که محموله «اسکناس» قید شده، پرواز دوسره انجام شده است. پرواز هواپیماهای روسی ایلیوشین-۷۶، متعلق به نیروی هوایی سوریه، به جای این که طبق معمول پروازهای تجاری مستقیماً از فراز حریم هوایی ترکیه انجام گیرد، از مسیر هوایی عراق، ایران و آذربایجان صورت گرفته است.
از بهار گذشته تنش ها میان ترکیه و سوریه رو به افزایش گذاشته است. یک ماه پیش، ترکیه یک هواپیمای مسافربری سوری را که از مسکو بلند شده بود و از حریم هوایی ترکیه می گذشت، وادار به فرود اجباری کرد. ترکیه ظن داشت که هواپیمای مورد نظر محموله نظامی دارد، اما مقامات آن کشور نگفتند که آیا چیزی از آن هواپیما مصادره کرده اند یا نه، و در این صورت، محموله مصادره شده چه بوده است.
در صورتی که بارنامه های پرواز دقیق باشد، طی ده هفته پرواز در فاصله زمانی نهم ژوئیه تا ۱۵ سپتامبر، ۲۴۰ تن اسکناس از مسکو به دمشق منتقل شده است.
در مصاحبه با مقامات آمریکایی در این باره، آنها اظهار داشتند که شواهد کمک مالی، همچون همکاری نظامی، نشان دهنده الگوی حمایت روسیه از بشار اسد است، که طیفی از کمک های مادی و معنوی – از جمله حمایت از رژیم دمشق در برابر تحریم های سازمان ملل – را در بر می گیرد.
ماه سپتامبر سال گذشته، شش ماه پس از آغاز خشونت ها در سوریه اتحادیه اروپا تحریم هایی علیه سوریه وضع کرد که اعضا را از چاپ اسکناس و ضرب سکه جدید برای آن کشور منع می کرد. اتحادیه در بیانیه ای اعلام داشت هدف از تحریم ها «بستن دست و پای کسانی که رهبری سرکوب در سوریه را برعهده دارند، و محدود کردن بودجه ای است که صرف خشونت علیه مردم آن کشور می شود.» در آن موقع، پول سوریه توسط یک بانک وابسته به بانک مرکزی اتریش چاپ می شد.
باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکاتا کنون پنج فرمان اجرایی صادر کرده است که ورود اعضای رژیم اسد به خاک ایالات متحده، و دسترسی آنها به سیستم مالی این کشور را منع می کند.
یک مقام آمریکایی به شرط عدم افشای نامش گفت: «تأمین مالی ماشین جنگی بشار اسد روز به روز مشکل تر، و هزینه جنگ برای او هرچه سنگین تر می شود. تحریم های هدف دار علیه رهبران خشونت ها دارد تأثیر خود را نشان می دهد، و دارد به جیب هایشان فشار می آورد.»
به نظر می رسد روسیه دارد به دمشق کمک می کند تا لبه تیز تحریم ها را کُند کند.
ماه ژوئن گذشته، رویترز گزارش داد که روسیه شروع به چاپ لیر سوریه کرده؛ و اولین محموله اسکناس ها به سوریه تحویل شده است. بانک مرکزی سوریه با تکذیب این گزارش ادعا کرد تنها پول جدیدی که به گردش درآمده اسکناس های نوی است که جایگزین اسکناس های پاره و خارج از رده شده است. به ادعای بانک مرکزی سوریه، تعویض اسکناس های کهنه با نو، تأثیری بر اقتصاد نخواهد داشت.
تا روز سوم اوت که خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) ضمن گزارش یک کنفرانس خبری در مسکو با مقامات روس و سوری، به نقل از مقامات سوریه تصدیق کرد که روسیه برای آن کشور پول چاپ می کند. به گزارش سانا، قدر جمیل، معاون نخست وزیر سوریه در امور اقتصادی، معامله با روسیه برای چاپ اسکناس هایش را «پیروزی» بر تحریم ها خواند.
محمد الجلیلاتی، وزیر دارایی سوریه گفت روسیه هم پول جایگزین و هم اسکناس های اضافه در اختیار سوریه قرار می دهد، که به گفته سانا «تغییر تولید ناخالص ملی آن کشور را نشان دهد.»
آقای الجلیلاتی گفت افزایش اسکناس بر تورم تأثیری نخواهد گذاشت. اما چاپ اسکناس های جدید، بیش از آنچه که برای جایگزین کردن اسکناس های خارج از رده لازم است، می تواند موجب سقوط پول ضعیف آن کشور شود.
بر اساس مدرک پروازها، تا زمان کنفرانس خبری ماه اوت، دستکم سی تن اسکناس به سوریه تحویل شده بود؛ دویست و ده تُن اسکناس دیگر در پروازهای بعدی به آن کشور منتقل شد.
صندوق بین المللی پول در چشم انداز اقتصاد منطقه – که اوایل همین ماه منتشر کرد – گزارش داد که پول سوریه در مقایسه با ماه مارس ۲۰۱۱ ، ۴۴% از ارزش خود را از دست داده است. در زمان شروع درگیری ها، ارزش برابری لیر سوریه در برابر دلار آمریکا چهل و هفت به یک بود؛ امروز یک دلار آمریکا هفتاد لیر سوریه می ارزد.
ابراهیم سیف، کارشناس اقتصاد سیاسی در اردن و پژوهشگر مرکز خاورمیانه بنیاد کارنگی، می گوید دریافت سی هزار کیلو اسکناس دوبار در هفته، برای کشوری مثل سوریه مبلغ بسیار زیادی است: «به نظرمن آنها فقط پول کهنه شان را با نو معاوضه نمی کنند؛ دارند پول جدید هم چاپ می کنند، چون شدیداً به آن نیاز دارند. منبع درآمد دولت، که بیشتر از هر چیز از مالیات تأمین می شده، حالا به کلی خشکیده. با این همه، دولت دارد حقوق کارکنانش را می پردازد. هنوز نشانه ای از ناتوانی در تعهدات داخلی شان بروز نداده اند. تنها راهی که برای این کار دارند این است که از بازار پول نقد دریافت کنند.»
پیش از شروع ناآرامی ها، دولت سوریه در حدود هفده میلیارد دلار ذخیره ارزی داشت. آقای سیف می گوید او و دیگر اقتصاددانان منطقه برآورد کرده اند که در حال حاضر بین شش تا هشت میلیارد دلار ذخیره ارزی در خزانه موجود باشد، که هر ماه تقریباً ۵۰۰ میلیون دلار آن صرف پرداخت حقوق و سر پا نگه داشتن دولت می شود.
وزیر دارایی سوریه در مسکو گفته بود که کشورش به ذخایر ارزی تازه ای نیاز دارد که ممکن است روسیه به صورت وام در اختیار آن کشور قرار دهد.
معاون خزانه داری پیشین آمریکا در امور بودجهء اقدامات تروریستی و جرایم مالی می گوید: «این احتمال وجود دارد که سوریه ذخایر ارز خارجی – به صورت دلار یا یورو – دریافت کند، چون برای هر گونه معامله جدی به آن احتیاج دارد.»
وی اشاره کرد کشورهای دیگر وقتی با تحریم اقتصادی رو به رو می شوند، برای تأمین ارز به متحدانشان متوسل می شوند. چین، منابع ارزی در اختیار کره شمالی گذاشت؛ و ونزوئلا ذخایر ارزی به ایران فروخت.
پول سوریه هنوز در بازارهای آزاد مبادله می شود، اما در مورد اقتصاد سوریه، به ویژه در مورد تورم اطلاعات اندکی در دست است.
مسعود احمد، مدیر بخش خاورمیانه و آسیای مرکزی صندوق بین المللی پول ماه گذشته در توکیو در گفتگو با خبرنگاران اظهار داشت «مقامات صندوق دستکم در یکسال گذشته نتوانسته اند اطلاعات مستقیمی در مورد سوریه کسب کنند.»
آقای گلاسر در خزانه داری، درباره ذخایر ارزی سوریه آمار و ارقامی ارائه نداد؛ ولی گفت اقتصاد سوریه تا حدودی از نبود گردشگر و منع فروش نفت – که منابع ارزی دمشق را تأمین می کرد – لطمه دیده است. به گفته آقای گلاسر: «تورم در کشور چشمگیر است. دلیل آن می تواند به بازار ریختن پول بدون پشتوانه یا نداشتن ذخایر ارزی کافی به عنوان پشتوانه پول ملی سوریه باشد.»