در روزهای اخیر، خبرهای اعدام شیخ نمر باقر النمر، روحانی شیعه سعودی و برخوردهای دیپلماتیک با تهران به دنبال آن، اغلب با این توضیح همراه بوده است که شکاف بین اسلام سنی و شیعه مقوله ای دیرینه است که امروز به شکل رقابت بین عربستان سعودی و ایران ابراز می شود. دو کشوری که دشمن سرسخت یکدیگر هستند. جنگ های نیابتی و کوشش های آنها برای به دست گرفتن رهبری جهان اسلام خاورمیانه را به آتش کشیده است، و آن گونه که رویدادهای جاری نشان می دهد، باید آشوب های بیشتری را انتظار داشت.
با این حال، فردریک وری، تحلیلگر سیاسی و عضو ارشد اندیشکده موقوفه کارنگی برای صلح بین المللی، چنین قرائتی را قبول ندارد و معتقد است که "جنگ سایه ای" ایران – سعودی، بیشتر برآیند سیاست های داخلی عربستان سعودی است، که در آن خاندان سلطنتی می خواهد روحانیان نیرومند سنی را که از همکاری ریاض با آمریکا در نبرد با گروه دولت اسلامی خشمگین هستند راضی کند.
فردریک وری، که نقطه نظرهای خود را در مصاحبه ای با ماهنامه آتلانتیک عنوان کرده است، می گوید نمر، که همراه با ده ها جهادی سنی دیگر اعدام شد، آن گونه که دولت سعودی مدعی است، هرگز خواهان برپایی شورش مسلحانه علیه حکومت نبود، اما رفتار ها و سیاست های خاندان حاکم را بگونه ای گزنده محکوم می کرد، و همین موضوع او را به "هدفی آسان برای آل سعود" تبدیل کرد که به سنی ها بگوید نرمش به ایران نشان نمی دهد و حتی در حالی که با داعش می جنگد، سنی ها را رها نخواهد کرد.
وربی همچنین این نظر را که ایران و عربستان سعودی پیکارهای فرقه ای منطقه – از سوریه و عراق تا یمن و لبنان - را رهبری می کنند به چالش می گیرد و می گوید آنها گرفتار نیروهایی خارج از کنترل خود هستند.
او اضافه می کند شکاف شیعه- سنی نیز نمی تواند خصومت ها بین ایران و عربستان را کاملا توضیح دهد، و یاد آور می شود آنچه در این موج فرقه گرایی خطرناک است این است که از توانایی حکومت ها برای مدیریت آن خارج شده است.
وری و چند کارشناس دیگر در تحقیقی در ۲۰۰۹ گفتند مناسبات بین عربستان و ایران در دهه های اخیر بین همکاری، رقابت و رویارویی، حتی در میانه اختلافات مذهبی، در نوسان بوده است.
او در گفت و گو با گزارشگر آتلانتیک یاد آور شد تنش های شیعه – سنی یک بُعد درونی خاورمیانه نیست، بلکه نتیجه یک سلسله شکاف ها و در سیاست ها و قدرت طلبی های منطقه ای است که در مقابل موجب شده است بازیگران دولتی ( و به گونه ای فزاینده، غیر دولتی) منافع خود را با بهره برداری از حساسیت های مذهبی پیش ببرند. وری می گوید آنچه در معرکه فعلی اهمیت دارد، کنش و واکنش بین نهادهای دولتی و هویت های فردی است، نه خود مذهب.
بگفته فردریک وری، ما اینک شاهد "موج سوم" فرقه گرایی برآمده از جنگ داخلی سوریه و قدرت گرفتن داعش هستیم. نخستین موج در پی انقلاب اسلامی ایران و تصمیم سعودی به پیشبرد شاخه سلفی اسلام سنی برای مقابله با ایدئولوژی شیعه به راه افتاد. موج دوم در خلاء ناشی از برکناری صدام حسین در ۲۰۰۳ جمع شد و در میان طلوع جهادگری سنی، تجدید جاه طلبی های ایران، و گسترش اینترنت، نیرو گرفت.
تحلیلگر آتلانتیک اختلاف بین شیوه های حکومتی در ایران و عربستان و رقابت آنها را دلیل دیگری بر تنش های جاری می داند، به سیاست ها و نگرش های دو کشور نسبت به مسائل و کشمکش های منطقه ای اشاره می کند و در پاسخ به پرسشی در مورد عنصر داخلی اعدام شیخ نمر می گوید وقتی او به مرگ محکوم شد، سعودی ها به ائتلاف ضد داعش برهبری آمریکا پیوسته بودند، و این اقدام آنها را در وضعیت دشواری در برابر روحانیان سنی قرار داد، که همیشه گفته اند "داعش بد است، امان در برابر شیعه در ایران می ایستد"، همچنین اتحاد خاندان سلطنتی سعودی با آمریکایی ها علیه دولت اسلامی زیر سئوال رفت.
فردریک وری می گوید حالا تهدیدی واقعی از سوی پیکارجویان و جهادی های سنی متوجه خاندان سلطنتی سعودی است. رژیم سعودی تصمیم دارد تمام مجرمین سنی را اعدام کند، و برای کاهش ضربه چند شیعه را نیز در آنها می گنجاند.
تحلیلگر می گوید نکته دیگری که باید برآن تاکید گذاشته شود این است که سعودی ها کاهش تهدید ایران را به عنوان راهی برای پیوستن بیشتر به آمریکا، دور کردن توجه از شکست های داخلی و نیز قرار دادن بقیه کشورهای حاشیه خلیج فارس در یک وضعیت فوق العاده، مفید دیده اند.
او می گوید ایران مسلما از نایب های خود در سوریه، و مشخصا در لبنان حمایت می کند، اما در خلیج فارس ریشه های واقعی ناآرامی شیعه محلی است، آنها نایب های ایران نیستند. ممکن است گروه های حاشیه ای که ایران از آنها حمایت می کند وجود داشته باشند، اما اکثریت ناراضیان و معترضین داخلی هستند و می خواهند رژیم از داخل تغییر کند. می خواهند دولت سرنگون شود. خواهان اصلاحات غیر فرقه ای، اجرای قانون اساسی، آزادی زندانیان سیاسی و اصلاحات اقتصادی هستند.
فردریک وری همچنین براین عقیده است که در شرایط فعلی آمریکا نیاز دارد به روند آشتی شیعه – سنی به پیوندد و بر بهبود اداره منطقه و احیای یک سیستم ورشکسته تمرکز کند.
