شصت و هفتمین اجلاس مجمع عمومی سالانه سازمان ملل متحد از 9 صبح دوشنبه به وقت نیویورک در مقر این سازمان آغاز به کار می کند. بیش از شش دهه پیش در سال ۱۳۲۹ شمسی (۱۹۵۰ میلادی) یک شخصیت برجسته سیاسی ایرانی، به ریاست پنجمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزیده شد. این تنها باری بود که این افتخار نصیب ایران شد.
این دیپلمات ایرانی، نصرالله انتظام فرزند انتظام السلطنه از رجال دوره قاجار بود، که زندگیش چندین دهه با جنبه های گوناگون تحولات اجتماعی و سیاسی ایران آمیخته شد.
نصرالله انتظام در سال ۱۲۷۹ هجری شمسی در تهران به دنیا آمد. دوران مدرسه را در دبستان آلمانی تهران طی کرد و سپس وارد مدرسه حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه تهران و پاریس شد. در اواخر جنگ جهانی اول از آن مدرسه فارغ التحصیل شد و به خدمت در وزارت خارجه پرداخت.
مدتی بعد نایب سفیر ایران در فرانسه شد و به پاریس رفت. سپس به دبیر دومی سفارت ایران در ورشو و ژنو رسید.
فهرست مقامات ممتاز دولتی که نصرالله انتظام در آن ها خدمت کرد آنقدر پربار است که حتی ذکر آن ها ، طولانی می شود. از جمله این مقامات: عضو هیات نمایندگی ایران در جامعه ملل، کاردار سفارت ایران در بریتانیا، کاردار سفارت ایران در سوئیس، رئیس اداره سوم وزارت امور خارجه، رئیس تشریفات دربار(همه در سلطنت رضا شاه). پس از شهریور هزار و سیصد و بیست و به سلطنت رسیدن محمد رضا شاه: وزارت بهداری در کابینه احمد قوام، وزیر پست و تلگراف و تلفن در دولت علی سهیلی، وزیر راه در کابینه سوم علی سهیلی، وزیر راه در کابینه مرتضی قلی بیات، و وزیر امور خارجه در کابینه مرتضی قلی بیات.
انتظام، در اسفندماه ۱۳۲۴ شمسی، از وزارت امور خارجه استعفا داد و به عنوان عضو هیأت ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو به آمریکا رفت.
در این کنفرانس، انتظام به عنوان یکی از اعضاء کمیسیون مقدماتی کنفرانس انتخاب شد. این کنفرانس وظیفه تدوین مقررات اجرای منشور سازمان ملل متحد و ارائه آن به نخستین مجمع عمومی را بر عهده داشت. نخستین مجمع عمومی در سال ۱۹۴۶میلادی (۱۳۲۵ شمسی) در لندن تشکیل شد و انتظام به عنوان عضو هیأت نمایندگی ایران در آن شرکت کرد. رئیس هیأت نمایندگی ایران در آن اجلاس با تقی زاده بود سفیر ایران در بریتانیا بود.
انتظام سپس به ریاست هیأت نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد منصوب شد.
نصرالله انتظام در ۲۹ شهریور ۱۳۲۹ شمسی، ۱۹۵۰ میلادی به ریاست مجمع عمومی سازمان ملل متحد انتخاب شد. از ۵۴ رای اعضای سازمان ملل متحد، ۳۲ کشور به ریاست او رأی مثبت دادند.
در دوره ریاست او بر مجمع عمومی بود که کار تدوین منشور جهانی حقوق بشر تکمیل شد و به امضاء اعضای مجمع رسید .
با پایان دوره ریاست ایران بر مجمع عمومی سازمان ملل متحد، انتظام سفیر دولت شاهنشاهی ایران در آمریکا شد.
دوره سفارت انتظام در واشنگتن، مصادف بود با ملی شدن نفت در دولت محمد مصدق، و سفر مصدق به آمریکا در مهرماه ۱۳۳۰. انتظام با مصدق چندان روابط خوبی نداشت.
مصدق نصرالله انتظام را پس از سفر خود به آمریکا، به عضویت هیأت نمایندگی ایران در جلسات دادگاه بین المللی لاهه منصوب کرد. انتظام در خرداد ۱۳۳۱ به هلند رفت.
اما هنوز سه ماه از این مأموریت نگذشته بود که مصدق انتظام را برکنار کرد و اللهیار صالح را به جای او گذاشت.
نصرالله انتظام یک سال بعد به سفارت ایران در واشنگتن بازگشت و تا سال ۱۳۳۵ شمسی در آن سمت ماند.
پس از مأموریت آمریکا و بازگشت به تهران، در سال ۱۳۳۸ در کابینه اسدالله علم به سمت وزیر مشاور انتخاب شد. سپس سفیر ایران در فرانسه شد و تا سال ۱۳۴۱ شمسی در پاریس در این سمت ماند.
انتظام در بازگشت از پاریس بازنشسته شد، اما همچنان در صحنه سیاسی ایران فعال و با نفوذ بود. چنان که در نخستین کنگره عمومی حزب رستاخیز، به عنوان رئیس کنگره برگزیده شد. شایع است که علاقه ای به ریاست کنگره حزب نداشت، و گفته بود: «من، مجمع عمومی سازمان ملل را می دانم چگونه اداره کنم، ولی اداره کنگره حزب از من ساخته نیست.»
این رجل خوشنام و خدمتگزار ایران، حتی پیش از انقلاب اسلامی، و به ویژه پس از وقوع انقلاب با تهمت ها و افتراهای بسیار روبرو شد و مورد بدرفتاری و بی انصافی قرار گرفت.
طرفداران مصدق، او را به همکاری با انگلیسی ها، و بعدها به دست داشتن در وقایع ۲۸ مرداد ، متهم می کردند.
پس از انقلاب نیز عضویت او در لژ فراماسونری، و اتهامات دیگری چون ایفای نقش و اعمال نفوذ برای شناسائی کشور اسرائیل توسط دولت ایران، را به آنها افزودند و انتظام سالخورده را به زندان انداختند.
در تارنمائی که گروهی از بستگان خانواده انتظام اداره می کنند، نوشته شده است: «نصرالله انتظام پس از انقلاب برای معالجه بیماری آسم (که همواره او را رنج می داد) به سوئیس سفر کرد. در آن کشور گروهی آماده شدند تا هزینه زندگی او را بپردازند تا وی به ایران بازنگردد، ولی قبول نکرد .در بازگشت به تهران او را در فرودگاه مهرآباد بازداشت کردند و به زندان اوین بردند. در طول چند ماهی که در زندان بود با این دیپلمات صدیق بد رفتاری شد . دکتر شیخ الاسلام زاده (وزیر بهداری در کابینه امیرعباس هویدا) که خود نیز زندانی بود به مأموران گزارش داد که حال وی وخیم است و نیاز به بستری شدن در در بیمارستان دارد. ولی مأمورین زندان اوین در این کار کوتاهی کردند. نصرالله در زندان سکته کرد و بالاخره او را به بیمارستان بردند. پس از مداوا به منزل خواهرش فرستاده شد و تحت نظر بود که ، خیلی زود ، در ۲۸ آذرماه ۱۳۵۹ شمسی در ۸۱ سالگی در تهران درگذشت.
(در نگارش این مقاله از کتاب خاطرات نصرالله انتظام،به کوشش محمد رضا عباسی و بهروز طیرانی، از انتشارات دفتر نگارش و پژوهش مرکز اسناد ملی ایران ، چاپ دوم، ۱۳۷۱ استفاده شده است).
این دیپلمات ایرانی، نصرالله انتظام فرزند انتظام السلطنه از رجال دوره قاجار بود، که زندگیش چندین دهه با جنبه های گوناگون تحولات اجتماعی و سیاسی ایران آمیخته شد.
نصرالله انتظام در سال ۱۲۷۹ هجری شمسی در تهران به دنیا آمد. دوران مدرسه را در دبستان آلمانی تهران طی کرد و سپس وارد مدرسه حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه تهران و پاریس شد. در اواخر جنگ جهانی اول از آن مدرسه فارغ التحصیل شد و به خدمت در وزارت خارجه پرداخت.
مدتی بعد نایب سفیر ایران در فرانسه شد و به پاریس رفت. سپس به دبیر دومی سفارت ایران در ورشو و ژنو رسید.
فهرست مقامات ممتاز دولتی که نصرالله انتظام در آن ها خدمت کرد آنقدر پربار است که حتی ذکر آن ها ، طولانی می شود. از جمله این مقامات: عضو هیات نمایندگی ایران در جامعه ملل، کاردار سفارت ایران در بریتانیا، کاردار سفارت ایران در سوئیس، رئیس اداره سوم وزارت امور خارجه، رئیس تشریفات دربار(همه در سلطنت رضا شاه). پس از شهریور هزار و سیصد و بیست و به سلطنت رسیدن محمد رضا شاه: وزارت بهداری در کابینه احمد قوام، وزیر پست و تلگراف و تلفن در دولت علی سهیلی، وزیر راه در کابینه سوم علی سهیلی، وزیر راه در کابینه مرتضی قلی بیات، و وزیر امور خارجه در کابینه مرتضی قلی بیات.
انتظام، در اسفندماه ۱۳۲۴ شمسی، از وزارت امور خارجه استعفا داد و به عنوان عضو هیأت ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو به آمریکا رفت.
در این کنفرانس، انتظام به عنوان یکی از اعضاء کمیسیون مقدماتی کنفرانس انتخاب شد. این کنفرانس وظیفه تدوین مقررات اجرای منشور سازمان ملل متحد و ارائه آن به نخستین مجمع عمومی را بر عهده داشت. نخستین مجمع عمومی در سال ۱۹۴۶میلادی (۱۳۲۵ شمسی) در لندن تشکیل شد و انتظام به عنوان عضو هیأت نمایندگی ایران در آن شرکت کرد. رئیس هیأت نمایندگی ایران در آن اجلاس با تقی زاده بود سفیر ایران در بریتانیا بود.
انتظام سپس به ریاست هیأت نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد منصوب شد.
نصرالله انتظام در ۲۹ شهریور ۱۳۲۹ شمسی، ۱۹۵۰ میلادی به ریاست مجمع عمومی سازمان ملل متحد انتخاب شد. از ۵۴ رای اعضای سازمان ملل متحد، ۳۲ کشور به ریاست او رأی مثبت دادند.
در دوره ریاست او بر مجمع عمومی بود که کار تدوین منشور جهانی حقوق بشر تکمیل شد و به امضاء اعضای مجمع رسید .
با پایان دوره ریاست ایران بر مجمع عمومی سازمان ملل متحد، انتظام سفیر دولت شاهنشاهی ایران در آمریکا شد.
دوره سفارت انتظام در واشنگتن، مصادف بود با ملی شدن نفت در دولت محمد مصدق، و سفر مصدق به آمریکا در مهرماه ۱۳۳۰. انتظام با مصدق چندان روابط خوبی نداشت.
مصدق نصرالله انتظام را پس از سفر خود به آمریکا، به عضویت هیأت نمایندگی ایران در جلسات دادگاه بین المللی لاهه منصوب کرد. انتظام در خرداد ۱۳۳۱ به هلند رفت.
اما هنوز سه ماه از این مأموریت نگذشته بود که مصدق انتظام را برکنار کرد و اللهیار صالح را به جای او گذاشت.
نصرالله انتظام یک سال بعد به سفارت ایران در واشنگتن بازگشت و تا سال ۱۳۳۵ شمسی در آن سمت ماند.
پس از مأموریت آمریکا و بازگشت به تهران، در سال ۱۳۳۸ در کابینه اسدالله علم به سمت وزیر مشاور انتخاب شد. سپس سفیر ایران در فرانسه شد و تا سال ۱۳۴۱ شمسی در پاریس در این سمت ماند.
انتظام در بازگشت از پاریس بازنشسته شد، اما همچنان در صحنه سیاسی ایران فعال و با نفوذ بود. چنان که در نخستین کنگره عمومی حزب رستاخیز، به عنوان رئیس کنگره برگزیده شد. شایع است که علاقه ای به ریاست کنگره حزب نداشت، و گفته بود: «من، مجمع عمومی سازمان ملل را می دانم چگونه اداره کنم، ولی اداره کنگره حزب از من ساخته نیست.»
این رجل خوشنام و خدمتگزار ایران، حتی پیش از انقلاب اسلامی، و به ویژه پس از وقوع انقلاب با تهمت ها و افتراهای بسیار روبرو شد و مورد بدرفتاری و بی انصافی قرار گرفت.
طرفداران مصدق، او را به همکاری با انگلیسی ها، و بعدها به دست داشتن در وقایع ۲۸ مرداد ، متهم می کردند.
پس از انقلاب نیز عضویت او در لژ فراماسونری، و اتهامات دیگری چون ایفای نقش و اعمال نفوذ برای شناسائی کشور اسرائیل توسط دولت ایران، را به آنها افزودند و انتظام سالخورده را به زندان انداختند.
در تارنمائی که گروهی از بستگان خانواده انتظام اداره می کنند، نوشته شده است: «نصرالله انتظام پس از انقلاب برای معالجه بیماری آسم (که همواره او را رنج می داد) به سوئیس سفر کرد. در آن کشور گروهی آماده شدند تا هزینه زندگی او را بپردازند تا وی به ایران بازنگردد، ولی قبول نکرد .در بازگشت به تهران او را در فرودگاه مهرآباد بازداشت کردند و به زندان اوین بردند. در طول چند ماهی که در زندان بود با این دیپلمات صدیق بد رفتاری شد . دکتر شیخ الاسلام زاده (وزیر بهداری در کابینه امیرعباس هویدا) که خود نیز زندانی بود به مأموران گزارش داد که حال وی وخیم است و نیاز به بستری شدن در در بیمارستان دارد. ولی مأمورین زندان اوین در این کار کوتاهی کردند. نصرالله در زندان سکته کرد و بالاخره او را به بیمارستان بردند. پس از مداوا به منزل خواهرش فرستاده شد و تحت نظر بود که ، خیلی زود ، در ۲۸ آذرماه ۱۳۵۹ شمسی در ۸۱ سالگی در تهران درگذشت.
(در نگارش این مقاله از کتاب خاطرات نصرالله انتظام،به کوشش محمد رضا عباسی و بهروز طیرانی، از انتشارات دفتر نگارش و پژوهش مرکز اسناد ملی ایران ، چاپ دوم، ۱۳۷۱ استفاده شده است).