جعفر پناهی فیلمساز ایرانی جوایز متعددی از جشنواره های خارجی دریافت کرده است.
پناهی؛ تحسین در خارج، تهدید در ایران
«چرا باید ساختن فیلم جنایت محسوب شود؟» این پرسشی است که جعفر پناهی کارگردان و برنده جایزه ساخاروف، پس از بازداشت مطرح کرد؛ دستگیری و زندانی شدن جعفر پناهی تعهد او را به آزادی بیان نشان داد.
یکاترینا ساموتسویچ، یکی از اعضای گروه پوسی رایوت گفته است از این که جایزه ساخاروف نصیب آقای پناهی شده بسیار خوشحال است. گروه پوسی رایوت در میان فینالیست های جایزه ساخاروف امسال بود. یکاترینا ساموتسویچ گفت: «برای ما خیلی مهم است که جایزه به فردی تعلق گرفته که برای دیدگاههای فمینیستی اش به زندان افتاده است. این دقیقاً همان اتفاقی است که برای ما افتاده.»
پناهی، فیلمسازی که در جشنواره های معتبر بین المللی فیلم تحسین شده، در ایران از ساختن فیلم منع شده؛ چرا که دولت، فیلم های جسورانه و انتقادی اش را انحرافی تشخیص داده است. پناهی هنگامی که در مورد ناآرامی های بعد از انتخابات سال ۱۳۸۸، یک فیلم مستند می ساخت، دستگیر شد. وی تا سال ۱۳۹۰ در انتظار حکم نهایی دادگاه، در حبس خانگی بود تا آن که مهر ماه سال گذشته به جرم «اقدام علیه امنیت ملی و تبلیغ علیه نظام» حکم شش سال زندان تعزیری، و بیست سال ممنوعیت از ساختن فیلم یا سفر به خارج از کشور برای وی صادر شد. وی در حال حاضر به قيد وثيقه آزاد است.
پناهی که اکنون ۵۲ ساله است، فرزند کارگری است که در زاغه های تهران بزرگ شده؛ و در کنار عباس کیارستمی – که کار حرفه ای اش را با دستیاری او شروع کرد – از شاخص ترین نمادهای «موج نو» در سینمای ایران است.
جعفر پناهی پس از تحصیل در رشته سینما، به تولید پروژه های تلویزیونی پرداخت، و بعد به ساختن فیلم هایی با مضمون بی عدالتی در جامعه، و جایگاه زنان در جمهوری اسلامی پرداخت؛ فیلم های وی بلافاصله در خارج از ایران مورد توجه قرار گرفت.
فیلم «بادکنک سفید» پناهی سال ۱۳۷۴جایزه دوربین طلایی جشنواره فیلم کن را دریافت کرد. «دایره» در سال ۱۳۷۹شیر طلایی جشنواره ونیز، و «آفساید» در سال ۱۳۸۵خرس نقره ای جشنواره برلین را برای پناهی به ارمغان آوردند.
اما در داخل کشور، فیلم های پناهی به مذاق جمهوری اسلامی خوش نیامد، به ویژه که او همراه با دیگر فیلمسازان ایرانی از سانسور در سینمای ایران انتقاد می کرد؛ بیشتر این افراد بعد از پیامد های انتخابات ۱۳۸۸، زندانی شدند.
جعفر پناهی و همکاران او در فیلم آفساید
سختگیری در مورد کارگردانان ایران، از بعد از روی کار آمدن احمدی نژاد افزایش یافته است.
پناهی پس از محکومیت گفت: «زندانی شدن من و افرادی که با من همکاری می کنند، به منزله گروگانگیری هنرمندان کشور توسط حاکمان است.»
جعفر پناهی سال ۱۳۸۹ هنگامی که در حبس خانگی بود، در مصاحبه با فرانس پرس کارش را این طور تشریح کرد: به عنوان ناظر متعهد جامعه ام تلاش می کنم شرایطی را به تصویر بکشم که در آن «خشونت های بی مورد» اتفاق می افتد. وی همان موقع این پرسش را مطرح کرد: «چرا فیلم ساختن باید جرم محسوب شود؟ وقتی یک کارگردان فیلم نسازد، مثل این است که زندانی است.»
وی با این که بارها تهدید شده بود، هرگز نخواست ایران را ترک کند:«من عاشق کشورم هستم. به رغم تمام محدودیت ها، هیچ وقت نمی خواهم جای دیگری زندگی کنم ... من باید شاهد و ناظر همه چیزهایی که در کشورم اتفاق می افتد باشم.»
«نمی توانستم بی تفاوت بمانم، چشمهایم را ببندم و چیزی نبینم.» این موضعی است که جعفر پناهی حتی درحین محرومیت از ساختن فیلم از آن برنگشت. سال گذشته موفق شد آخرین ساخته اش را روی یک دیسک کامپیوتری به خارج از کشور بفرستد. این فیلم که زندگی کارگردان را در شرایط حبس خانگی نشان می دهد، به طعنه «این فیلم نیست» نام گرفته است.
مجازات سنگینی که برای وی تعیین شده، سیاستمداران و هنرمندان دنیا را به یکسان به اعتراض واداشت. در داخل ایران هم برخی از همکاران وی خطر کردند و آشکارا خواستار آزادی همکار خود شدند.
کار به جایی رسید که یکی از معاونان محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری اسلامی، سال گذشته اعلام کرد که دولت وی محکومیت آقای پناهی توسط قوه قضائیه محافظه کار را «تأیید نکرده است».
جشنواره های فیلم برلین، ونیز و کن سال گذشته و امسال از جعفر پناهی دعوت کردند تا در جایگاه داوران جشنواره حضور یابد؛ و از روزی که آقای پناهی از خروج از کشور منع شده، به طور نمادین یک صندلی خالی در جایگاه داوران به نام او کنار می گذارند.
