یاروسلاو تروفیموف، ستون نویس و گزارشگر ارشد فایننشال تایمز درمقاله ای درباره نقش توافق اتمی بر تقویت اصلاح طلبان در برابر تندروها در درون ایران که در نشریه فایننشال تایمز منتشر شده می نویسد، از آنجا که نبرد قدرت میان اصلاح طلبان و تندروها (یا محافظه‌کاران) در حکومت ایران دهه‌هاست ادامه دارد، با نزدیک شدن تاریخ ضرب الاجل توافق اتمی تاریخی ایران با آمریکا و دیگر قدرت های جهان، آینده خاورمیانه بستگی خواهد داشت به این که کدام یک از این نیروها از این توافق منافع بیشتری به دست آورد.
آیا،حتی اگر سرکوب رژیم در داخل ادامه یابد، این توافق جناح های پراگماتیک‌تر را که خواستار عادی سازی روابط با غرب هستند تقویت می کند؟ یا آن گونه که برخی از همسایگان ایران نگرانند، برخورداری از ثروت ناشی از آزاد کردن تحریم ها، دست تندروها را برای صدور انقلاب اسلامی در منطقه باز تر می‌کند؟
اعتدال‌گرایان نسبی چون حسن روحانی و محمدجواد ظریف سرمایه سیاسی زیادی را بر سر آوردن ایران به میز مذاکره گذاشته اند. حامیان داخلی آنان امیدوارند که این توافق که در پایان ماه ژوئن نهایی می‌شود، عصر جدیدی از همکاری های منطقه ای را آغاز کند.
سید حسین موسویان که تا سال ۲۰۰۵ ریاست کمیسیون روابط خارجی را در شورای عالی امنیت ملی ایران برعهده داشته و اکنون پژوهشگر مهمان در دانشگاه پرینستون است می‌گوید: «مسئله اتمی اولین قدم برای سنجش اعتبار و موفقیت سیاست تعامل است. اگر آمریکا به سیاست تعامل به جای تخاصم ادامه دهد، ایران برای همکاری در مسائل منطقه ای بسیار انعطاف پذیرتر و آماده تر خواهد بود. اما اگر غرب و قدرت‌های منطقه به سیاست های سرکوب‌گرانه روی آورند قدرت افراط گرایان در داخل ایران افزایش خواهد یافت. این معادله کاملا واضح است».
ایران در حالی به توافق اتمی با غرب نزدیک می شود که درگیری های منطقه ای آن، از سوریه وعراق تا یمن، با فرماندهی سپاه پاسداران و دیگر عناصر تندروی رژیم گسترش می‌یابد.
بسیاری از همسایگان عرب ایران هم‌چون متحدان اروپایی‌شان مانند فرانسه، نگرانند که این عوامل درپی توافق اتمی که قرار است دارایی های مسدود شده ایران در خارج به میلغ ۱۵۰ میلیارد دلار را آزاد کند، فعال تر شوند.
برخی تحلیل‌گران مانند پرفسور ژان پیر فیلیو استاد کرسی خاورمیانه در دانشگاه علوم سیاسی پاریس (سیانس پو) و مشاور پیشین نخست وزیر فرانسه، معتقدند که امید بستن به این که توافق بتواند عملیات ایران در خارج را کاهش دهد، همان قدر ساده دلانه است که در سال ۲۰۱۳ گفته می‌شد با خالی کردن دست سوریه از سلاح شیمیایی خشونت‌های رژیم بشار اسد کاهش می یابد. او می‌گوید: «از زمان توافق اولیه در ماه آوریل من شاهد بدتر شدن اوضاع در سوریه، در یمن و در عراق هستم».
محافظه کاران ایران با استفاده از گرایش‌های ملی‌گرایانه و با تمرکز بر قیمتی که ایران برای توافق اتمی باید بپردازد، که بازرسی های کارشناسان اتمی از جمله آنهاست، می‌خواهند موضع روحانی و ظریف را تضعیف کنند.چ
ولی نصر رئیس «دانشکده مطالعات پیشروی بین المللی» در دانشگاه جانز هاپکینز می‌گوید «اصلاح طلبان را ممکن است با این بهانه که زیادی امتیاز داده اند، سرزنش کنند... ممکن است که توافق به نفع تندروها تمام شود. یعنی تندروها هم منافع اقتصادی توافق و هم سرمایه سیاسی آن را به دست آورند. تردید نیست که محافظه‌کارها در مورد توافق بر سر همین بازی می‌کنند. آنها با اصل مذاکره مخالف نیستند بلکه می گویند با آنچه مورد مذاکره قرار می گیرد مخالفند».
باراک اوباما که خود بخش زیادی از سرمایه سیاسی خود را بر سر مذاکرات اتمی گذاشته، ماه گذشته به روزنامه سعودی الشرق الاوسط گفته است نمی تواند تحرک‌های درونی ایران را پیش‌بینی کند.
او می گوید «امکان دارد که اگر مسئله اتمی را با موفقیت حل کنیم و ایران از برخی از تحریم ها بیرون بیاید، سرمایه‌گذاری‌هایی در اقتصاد ایران بشود و فرصت های بیشتری برای مردم ایران ایجاد شود و بتواند دست رهبران معتدل‌تر را در ایران قوی‌تر کند.»
اما اختلافات در ایران پیچیده تر از تعریف آن با دو برچسب «تندرو» و «میانه‌رو» است. با آن که تغییرات عمیق در داخل و خارج از ایران آرزوی قلبی بسیاری از ایرانیان است، اما بخش مهمی از این گروه از زمان سرکوب «جنبش سبز» در سال ۲۰۰۹ یا در زندانند و یا راه تبعید پیش گرفته اند.
امروزه بسیاری از صداهای متنفذ در درون ایران هوادار بهبود روابط با غرب و پایان دادن به دخالت های پرهزینه ایران در خارجند زیرا تنش زدایی را، برای بقای رژیم، و نه برای تغییر رژیم، حیاتی می دانند.
منصور فرهنگ که نخستین سفیر جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل بوده و اکنون در بنینگتون کالج در ورمانت روابط بین الملل درس می‌دهد، می گوید: «درمورد سیاست خارجی در درون رژیم اختلاف های اساسی وجود دارد. ولی این اختلاف ها به سیاست داخلی کاری ندارد و بهبود در این زمینه جزو دستور کار نیست. اختلاف آنها بر سر این است که آیا این سیاست خارجی می تواند در خدمت ثبات و بقای نظام باشد یا نه. بعضی‌شان در این مورد براستی تردید دارند.»
ستون های دیگر نظام جمهوری اسلامی ایران همچنین شامل طبقه بازاری و بورژوازی جدید است که در دهه‌های اخیر سر برآورده اند. این بخش‌های جامعه ایران در دوران محمود احمدی‌نژاد از تحریم‌ها و انزوای ایران آسیب زیادی دیدند و اکنون بخش مهمی از هواداران روحانی هستند.
حتی سپاه پاسداران که فرمانده سپاه قدس یا شاخه خارجی آن، قاسم سلیمانی، به چهره بارز دخالت ایران در سوریه و عراق تبدیل شده، تحت سلسله پیچیده‌ای از محدودیت‌ها عمل می کند. علاقه غریزی سپاه به تقویت تهاجمی نایبانش در خارج، دست کم تا اندازه‌ای، به دلیل تمایلش به حفظ منافع خود در اقتصاد ایران متعادل تر شده است. منافعی که در دهه گذشته افزایش بسیار یافت.
عدنان طباطبایی مدیر اجرایی اندیشکده کارپو در آلمان که به دولت آلمان درمورد ایران مشورت می‌دهد، در مورد سپاه می‌گوید: «خودشان کارآفرین شده اند. منافع خودشان هم ایجاب می‌کند که اقتصاد رشد کند. گفته می‌شود که اداره اقتصاد توسط دستگاه امنیتی درست نیست. اما درعین حال این افراد بازیگرانی کاملا منطقی هستند که براساس حساب دودو تا چهار تا و منطق سود و زیان عمل می کنند».
در نهایت علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی است که در این که مسیر کشور پس از توافق اتمی به کدام سو خواهد رفت نقشی حیاتی دارد.
تا کنون خامنه ای ۷۵ ساله مراقب بوده است که هم، به رغم گلایه های محافظه‌کارها، از مذاکرات حمایت کند و هم به مذاکره کنندگان درمورد دادن امتیاز هشدار دهد. اما این که این حمایت پس از پایان کار توافق، به همراهی بیشتر یا عناد بیشتر خواهد انجامید، امر دیگری ست. به گفته فولکر پرتس، رئیس «موسسه آلمانی مسائل امنیتی و بین المللی» در برلن، «روشن است که خامنه ای و روحانی هریک به دلایل مختلفی خواستار این توافق اند. نمی‌دانیم در پایان برنده نهایی که خواهد بود. روحانی روشن کرده که این توافق را برای گشایش و گفت‌وگو با جهان می‌خواهد، و خامنه ای آن را برای این می‌خواهد که به جهان نشان دهد ایران قدرتی نیرومند است و موضع ایران را در منطقه تقویت کند».
