مقاله‌ای از دنی پستل برای وبسایت «این دیز تایمز»
بحث در مورد توافق هسته ای با ایران بیشتر حول محور ژئوپلتیک توافق شکل گرفته است. آیا این برای آمریکا توافق خوبی است؟ آیا توافق برای جمهوری اسلامی ایران یک پیروزی یا یک شکست است؟ آیا اسراییل از امنیت بیشتری برخوردار خواهد شد یا امنیت کمتری؟ سعودی‌ها چگونه واکنش نشان خواهند داد؟ آیا آنها برنامه هسته‌ای خود را راه خواهند انداخت؟ واشنگتن برای همراه کردن متحدان عصبی اش در ریاض و دیگر پایتخت‌های حاشیه خلیج فارس و تل آویو چه خواهد کرد؟ توافق هسته‌ای چه پیامدهای گسترده‌تری برای روابط ایران و آمریکا و سیاست‌های منطقه‌ای در خاور میانه خواهد داشت؟
اینها پرسش‌های فوق العاده مهمی هستند. اما توافق هسته‌ای برای سیاست داخلی ایران چه معنایی دارد؟ گزارش های جالب منتشر شده در مورد مهارت‌های دیپلماتیک محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران، باعث شد بعضی او را با محمد مصدق مقایسه کنند و گمانه زنی هایی قوت گرفت که آیا حسن روحانی ریس جمهوری ایران می‌تواند توافق هسته‌ای را به دستور کار مسائل داخلی اش تعمیم دهد و به اصلاحاتی که رای دهندگان آرزویش را در سر دارند و مشتاقانه انتظار آن را می‌کشند، دست بزند.
این رخداد تاریخی از منظر توده مردم چگونه است؟ ما شاهد هلهله شادی مردم از توافق هسته‌ای در خیابان های ایران بودیم. مخالفان و فعالان جامعه مدنی در ایران درباره توافق چه فکر می‌کنند؟ یک گزارش تفصیلی «کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران» حس روشنی از نقطه نظرات ایرانی‌ها از زبان خودشان ارائه می‌دهد.
این گزارش، با عنوان «امیدهای بزرگ، انتظارات معتدل: نظراتی از ایران در مورد مذاکرات هسته‌ای» شامل مجموعه‌ای مصاحبه با زندانیان سیاسی سابق، فیلمسازان، اساتید علوم سیاسی، وکلای حقوق مدنی، نمایشنامه نویسان، روزنامه‌نگاران، بازیگران، اقتصاددانان، رمان نویس‌ها، ناشران، و کارگردانان تئاتر است. به عبارت دیگر این افراد طرفداران حکومت نیستند. در واقع شماری فقط با شرط این که از آنها نام برده نشود، حاضر به گفتگو شدند.
«کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران» نیز علاقه‌ای به جمهوری اسلامی ندارد: بخش عمده‌ای از گزارش‌ها، ویدئوها، و فعالیت هایش مستند کردن مداوم سرکوب خشونت بار رژیم و محکومیت نقض برنامه ریزی شده حقوق مردم است.
این گزارش چشم اندازی مهم را ارائه می‌دهد که در بحث توافق هسته‌ای در جهان غایب بوده و در بعضی موارد به غلط بازتاب داده شده است.
نفسی بکش و حقوقت را طلب کن
تنظیم کننده گزارش می‌نویسد «تمام افرادی که مصاحبه شدند احساس می‌کردند تحریم‌ها و انزوای بین المللی ایران به طور جدی به جامعه ایران آسیب رسانده، بر تمام فضای اقتصادی، سیاسی و زندگی فرهنگی تاثیر منفی گذاشته، و خصوصا پیامدهای هولناکی برای طبقات فرودست اجتماعی و اقتصادی در بر داشته است.»
شهلا لاهیجی، ناشر: «ما امیدواریم که توافق به دست بیاید و امضا شود تا کشور ما بتواند پس از این همه فشار طولانی نفسی بکشد.»
احمد شیرزاد، استاد دانشگاه و نماینده پیشین مجلس: «مشکلات ناشی از تحریم ها در حال حاضر در هر خانه ای قابل لمس است.»
عباس غفاری، کارگردان سینما: «بسیاری از بیماران ما برای گرفتن داروهایشان مشکل دارند و دارو گران است ... بسیاری از هواپیماهای مسافربری ما ... محلی برای تعمیر ندارند ... و ما نمی‌توانیم قطعات یدکی تهیه کنیم.»
روزنامه نگار ساکن تهران و زندانی سیاسی سابق: «اولین تاثیر توافق بر وضعیت روحی کل جامعه است. اگر چه بسیاری عمر این تاثیر را کوتاه پیش بینی می‌کنند ... تاثیر روانی این پیروزی در بخش‌های مختلف جامعه قطعا کوتاه مدت نخواهد بود. چنین تاثیر مثبتی می‌تواند حتی مردم را به سوی اقداماتی در جهت بهبود شرایط شان سوق دهد.»
محمود دولت آبادی، نویسنده: «اگر به توافق برسیم قطعا فرصت های خوبی در هر حوزه ایجاد خواهد شد و ما می توانیم چون انسان خواستار حقوق مان باشیم.»
فخرالسادات محتشمی پور، فعال مدنی و همسر زندانی سیاسی مصطفی تاج زاده: «شکست مذاکرات لطمات جدی به مردم و فعالیت های اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی خواهد زد. بیشترین هزینه تحریم را مردم خصوصا طبقات کم درآمد و گروه‌های آسیب پذیر متحمل می‌شوند.»
یک وکیل حقوق مدنی در تهران: «شکست در رسیدن به یک توافق تمایلات سیاسی ضد غربی در ایران را تشدید می‌کند که به رویکرد ضدغربی موجود در منطقه حتی به طور غیرمستقیم کمک می‌کند.»
روزنامه نگار ساکن تهران و زندانی سیاسی سابق: «ناامیدی اجتماعی در سایه شکست توافق به شکل چشمگیری افزایش خواهد یافت. مردم بار دیگر انگیزه شان برای اصلاحات را از دست می‌دهند ... شکست مذاکرات معادل شکست میانه روها و تقویت اردوی افراطی‌ها است ... فضای فعالیت‌های فرهنگی و ژورنالیستی به شدت تنگ تر خواهد شد ... ادامه تحریم‌ها کشور را در وضعیتی دفاعی قرار می‌دهد ... و نهادهای امنیت داخلی به شکل فزاینده ای بر رسانه ها و ژورنالیست ها فشار می آورند تا هر صدای مخالفی را ساکت کنند.»
این نظر آخر بازتابی است از احساس اکبر گنجی، یکی از مخالفان مهم جمهوری اسلامی است که طی اعتصاب غذا در زندان داشت جانش را از دست می داد. گنجی نوشته است: «به عنوان یک زندانی سیاسی سابق که شش سال را پشت میله های زندان جمهوری اسلامی گذراند و انتشار نوشته هایش در ایران ممنوع است از این توافق هسته ای حمایت می کنم». گنجی می گوید رسیدن به یک توافق هسته ای «به تدریج فضای جنگی و امنیتی را از بین خواهد برد». صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی، اخیرا نظر مشابهی را ارائه کرد.
دیگر بهانه‌ای نیست
به گزارش کمپین بین المللی حقوق بشر شصت و یک درصد پاسخ دهندگان معتقدند توافق بر سر مساله هسته ای «باید پیشرفت به سوی حقوق و آزادی های بیشتر را تسهیل کند» و «توجه کشور که معطوف به مذاکرات بود را به مسائل حیاتی داخلی از جمله وضعیت آزادی های اساسی در ایران متمرکز کند.»
این امر یک موضوع واقعی در ایران است؛ به تعبیری قدیمی، برداشته شدن مساله هسته ای می تواند تناقض ها در درون جمهوری اسلامی را تشدید کند.
احمد شیرزاد، استاد فیزیک و نماینده پیشین مجلس: «بسیاری از مسائل در لیست انتظار است با این امید که اول مساله هسته ای حل و فصل شود.»
عیسی سحرخیز، روزنامه نگار و زندانی سیاسی سابق: «پس از کمرنگ شدن مساله مذاکرات هسته ای، رییس جمهوری باید به موضوع حقوق بشر و حقوق شهروندی که بخشی از برنامه های اولیه او بود توجه کند... مباحث فرهنگی و سیاسی هم باید در کنار مسایل اقتصادی پیش برود.»
روزنامه نگار ساکن ایران: «به دنبال مسائل هسته ای و اقتصادی، دولت روحانی باید به مساله آزادی های سیاسی رسیدگی کند. احزاب سیاسی، دانشگاه ها، و رسانه ها خواست های جدی هستند که آقای روحانی باید با آن روبرو شود و باید گام های ملموسی در این حوزه‌ها بردارد و آنها را به افکار عمومی نشان دهد ... اولویت‌ها شامل پیگیری جدی حقوق شهروندی است.»
ضروری، نه کافی
شرکت کنندگانی که برای گزارش مصاحبه شدند دچار این توهم نیستند که توافق هسته ای اکسیر نجات بخشی است که به طور معجزه آسایی به نقض حقوق بشر توسط رژیم پایان می دهد یا در یک آن به تکثرگرایی دموکراتیک در ایران می انجامد. اما آنطور که نویسنده گزارش اشاره می کند آن ها معتقدند که حل مساله هسته ای «یک شرط ضروری، نه کافی برای هر گونه پیشرفت به سوی حقوق و آزادی های بیشتر است.»
محمدصالح نیکبخت، وکیل: «به عنوان وکیل مدافع افرادی که تحت پیگرد قرار گرفته اند یا به دلایل سیاسی زندانی شده اند کار من به شکل مثبتی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت ... و در نتیجه جامعه از آزادی های بیشتری بهره مند خواهد شد ... برخلاف آنهایی که معتقدند کاهش فشار خارجی به افزایش فشار داخلی در کشور می‌انجامد، من چنین اعتقادی ندارم».
مسعود شفیعی، وکیل: «اگر تحریم‌ها برداشته شود ... یکی دیگر از تاثیراتش ... به عقیده من، گشایش جدی در گفتمان حقوق بشر است ... به امید خدا پس از این توافق با انعطاف بیشتری با مسائل حقوق بشر برخورد خواهد شد ... اگر مساله هسته‌ای حل شود، بسیاری مسائل دیگر تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.»
حمید امجد، ناشر، نمایشنامه نویس و کارگردان تئاتر، در تهران: «امیدوارم که پس از یک توافق هسته ای، موجه یا ناموجه، دیگر عذر و بهانه ای نباشد... و امکان این وجود داشته باشد که مردم خواست هایشان را مطرح کنند.»
شرکت کنندگان در این گزارش چشم اندازهای متعددی را درباره احتمال تحقق این خواست ها ارائه می‌دهند؛ بعضی با توجه به ساختار قدرت در نظام جمهوری اسلامی عمیقا ابراز تردید می‌کنند، در حالی که دیگران امیدوارترند. با این وجود حمایت قوی و یکپارچه‌ای از مذاکرات هسته‌ای و امید به یک توافق در میان پاسخ دهندگان دیده می‌شود، و این امر بدون انتظارات آنها از مزایای واقعی یک توافق قابل توجه است.
نویسنده گزارش نتیجه می‌گیرد: «بر عهده جامعه بین المللی است که به همان میزان که از حل صلح آمیز مناقشه با جمهوری اسلامی حمایت می‌کند، این صداهای تعقل، صبر، و امید را تقویت کند و با انجام هر کار ممکن در فضای پسا توافق در کنار مردم ایران و تلاش آن ها برای دستیابی به آزادی ها و حقوق اساسی شان بایستد.»
* برگردان فارسی این مقاله تنها برای آگاهی رسانی منتشر شده و نظرات بیان شده در آن الزاماً بازتاب دیدگاه صدای آمریکا نیست.
