ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی در ژانویه ۲۰۱۲ رئیس پلیس مذهبی این کشور را برکنار و یک فرد میانه رو را جایگزین او کرد. این اقدام در جهت آرام کردن شکایات فراوان درباره سوء استفاده از قدرت توسط «المطوعین» (پلیس قدرتمند امر به معروف و نهی از منکر عربستان سعودی) صورت گرفت.
شیخ عبداللطیف عبدالعزیز الشیخ، رئیس جدید المطوعین، پس از احراز این پست، نیروی این پلیس قدرتمند را محدود کرد. با این حال، بسیاری از شهروندان سعودی بویژه زنان این تغییرات را ناکافی می دانند.
به ندرت اتفاق می افتد که یک هفته بگذرد و پلیس امر به معروف و نهی از منکر سعودی به سبب اقداماتی چون متلاشی کردن باندهای مواد مخدر، بازداشت توزیع کنندگان مشروبات الکلی، و یا تذکر به زنانی که حجابشان نامناسب تلقی می شود در صدر اخبار نباشد. گاهی هم می شود که افراد مطوعین خود سوژه خنده می شوند مثل وقتی که مانع نمایش یک دایناسور در مرکز خرید شدند و یا نگهداری از سگ و گربه را ممنوع اعلام کردند.
گاهی اقدامات مطوعین عواقب غم انگیز به همراه آورده است. در سال ۲۰۰۲ زمانی که یک مدرسه دخترانه در مکه آتش گرفت، نیروهای این پلیس به خاطر احتمال نامناسب بودن لباس دانش آموزان در عملیات نجات اخلال ایجاد کردند. ۱۴ دختر در آتش سوختند و مرگ آنان در رسانه‌های جهان منعکس شد.
ریشه‌های تاریخی
پلیس مذهبی پدیده‌ای نسبتا جدید در عربستان سعودی است. بنیادگرایان وهابی در اوایل قرن ۱۹، اولین کسانی بودند که برای تحکیم قوانین اسلامی از نیروی پلیس مذهبی استفاده کردند. مطوعین در آن زمان مراقب بودند که مردم به موقع برای نماز به مسجد بروند، از نوشیدن الکل، نواختن موسیقی، و کشیدن دخانیات پرهیز کنند، و زنان لباس منافی قوانین شریعت نپوشند.
شاهدخت بسمه بنت سعود آل سعود، که در لندن به سر می برد در توضیح قدمت نظارت مذهبی در کشورش به زمان دورتری می رود. او می گوید اولین پلیس مذهبی عربستان سعودی زنی بود به نام شفاء بنت عبدالله بن عبد شمس.
در زمان زندگی پیامبر اسلام، شفاء پرستار و آموزگار بود. بعدا به گفته مورخان، عمر ابن خطاب خلیفه دوم، شفاء را مامور کنترل بازار در مدینه کرد تا مراقب باشد مبادا تقلب و یا کلاهبرداری در بازار صورت بگیرد.
کمیته امر به معروف و نهی از منکر را عبدالعزیز السعود، پدربزرگ بسمه و بنیانگذار پادشاهی مدرن سعودی تاسیس کرد. به گفته شاهدخت بسمه این کمیته قرار بود مانند شفاء، مراقب اقدامات خلاف تجاری باشد نه این که اصول دینی را در جامعه اعمال کند. او نفوذ اخوان المسلمین مصر در اواسط دهه ۱۹۵۰ را عامل پیدایش تعصبات مذهبی در عربستان سعودی می داند و می گوید تحت تاثیر اخوان المسلمین بود که مطوعین در نهایت اقدام به نوشتن قوانین خودشان کردند.
اما آیا اقدامات آنان زیر نظر سلطنت نبود؟ بسمه می گوید: «گاهی پیش می آید که شیرازه امور از دست آدم درمی رود. مثل پدر و مادری که مسئول کنترل فرزندشان هستند. وقتی فرزند سراغ پدر می رود جواب می شنود که از مادرت بپرس. دست آخر آن بچه دیگر سراغ پدرش هم نمی رود چرا که می داند عامل تصمیم گیری جای دیگر است.»
اصلاحات؟
علی الیامی، مدیر مرکز دمکراسی و حقوق بشر عربستان سعودی در واشنگتن با نظر بسمه بنت سعود موافق نیست. او می گوید: «اگر پدربزرگ او فقط به دنبال قطع تقلب در بازار بود چرا موسسات غیرمذهبی با اختیارات حقوقی را مامور این کار نکرد و قوانینی را وضع نکرد که تقلب تجاری و فریب دادن مردم را جرم اعلام کند؟»
او می گوید وهابی‌ها و آل سعود در سال ۱۷۴۴ با هدف گسترش قرائت سرسختانه خودشان از اسلام اعلام اتحاد کردند و از آن زمان تاکنون متحد مانده اند.
الیامی می گوید: «هیئت امر به معروف و نهی از منکر (که در عربستان به اختصار هیئت خوانده می شود) قدرتمندترین ابزار کاهش قدرت آل سعود است. وجود این دو لازم و ملزوم است. خانواده سعودی حاکم بر کشور می گوید شما نقش آدم بدها را به اسم خدا بازی کنید. وقتی به مردم سخت بگذرد سراغ ما می آیند و ما با برخی تغییرات کمکشان می کنیم. در نتیجه مردم از شما می ترسند و به ما احترام می گذارند.»
آقای الیامی به رئیس جدید کمیته امر به معروف و نهی از منکر بدبین است و می گوید نقش او تنها اصلاحات ظاهری شبیه به جراحی زیبایی است: «آقای الشیخ به خاطر این که چهره‌ای اصلاحگرا است انتخاب نشد. او به خانواده سعود نزدیک است چرا که پیشینه‌اش به جنبش وهابی برمی گردد. او به این سمت گماشته شده چون بیش از رئیس قبلی مورد اعتماد است تا تداوم حاکمیت خانواده سعود بر عربستان را تضمین کند. هیئت امر به معروف تا زمانی که آل سعود بر حاکمیت است، زنده خواهد بود.»
در عین حال، الشیخ معتقد است قدرت زنان، که پلیس مذهبی سعی در کنترلش دارد، همان نیرویی است که می تواند اتحاد وهابی‌سعود را شکست دهد. الیومی با اشاره به «جنبش لباس زیر» می گوید: «این اتفاق دارد می افتد. زنان نظام را مجبور کردند که فقط فروشندگان زن را در مغازه‌های فروش لباس زیر استخدام کنند. و این به معنای خلق هزاران فرصت شغلی برای زنان است.»
شاهدخت باسمه نیز می گوید کلید مقابله با پلیس مذهبی در دست زنان است. به گفته او تک تک زنان در عربستان سعودی باید عبایه سیاه را کنار بگذارند و به جایش حجابی زیبا، رنگی و راحت به تن کنند که بشود با آن آزادانه در خیابان قدم زد.»