بدون شک فرناندو سانتوس مربی ۶۱ ساله پرتغالی نقش مهمی در قهرمانی تیم ملی کشورش در رقابت های جام ملت های ۲۰۱۶ اروپا داشت؛ مربی پراگماتیست یا مصلحت گرایی که این روزها به "مهندس فوتبال پرتغال" معروف شده است.
قهرمانی پرتغال در این مسابقات غیرمنتظره بود و باعث شگفتی بسیاری از کارشناسان فوتبال شد، این تیم با کسب سه مساوی، به سختی از مرحله مقدماتی صعود کرد، در ادامه کراوسی، لهستان، ولز و فرانسه میزبان را هم شکست داد و به نخستین عنوان قهرمانی خود در جهان فوتبال رسید.
پرتغال قهرمان شد، اما شیوه محافظه کارانه و بازی های نه چندان زیبای این تیم با انتقادهایی هم همراه بود؛ سیستمی مبتنی بر دفاع مطلق و استفاده از ضد حملات یا ضربات ایستگاهی که به باور بسیاری از تماشاگران جذابیت زیادی نداشت.
اما فرناندو سانتوس با رد تمامی انتقادات، از شیوه بازی پرتغال دفاع کرد و بارها در نشست های خبری تأکید کرد که مربی مصلحت گرایی است و استراتژی و چیدمان تیمش را اساس داشته های خود انتخاب می کند؛ روشی که به سال ها ناکامی پرتغال در رقابت های بین المللی خاتمه داد و این کشور را قهرمان اروپا کرد.
فرناندو سانتوس چهره ای شناخته شده در پرتغال و یونان است و کارنامه قابل قبولی در عرصه مربیگری دارد، با این حال برای بسیاری از فوتبال دوستان یک مربی ناشناس است و اطلاعات چندانی از پیشینه او ندارند؛ وضعیتی که بدون شک با قهرمانی پرتغال تغییر کرده و حالا او یکی از مربیان نامدار جهان فوتبال است.
فرناندو سانتوس فوتبال را از آکادمی جوانان بنفیکا آغاز کرد و با باشگاه استوریل وارد لیگ حرفه ای پرتغال شد. سال ها در این تیم توپ زد و مدتی هم در مارتیمو بازی کرد. او مدافع راست بود و افتخار عمده ای در دوران بازیگری خود ندارد.
فرناندو سانتوس فارغ التحصیل رشته الکترونیک و ارتباطات است و مدرک مهندسی خود را با نمرات ممتاز از انستیتوی فنی لیسبون دریافت کرد، او پس از پایان دوران بازیگری، به عنوان مدیر خدمات در هتل پلاسیوی لیسبون مشغول به کار شد، دورانی که ارتباط چندانی با فوتبال نداشت و این رشته ورزشی را بطور کامل کنار گذاشت.
آقای سانتوس در سال ۱۹۸۷ به درخواست پسرخوانده خود که مربی استوریل بود، به عنوان دستیار به این تیم پیوست و به صورت پاره وقت مشغول به کار شد. این آغازی بود برای بازگشت دوباره او به دنیای فوتبال. فرناندو پس از مدتی مربی استوریل شد و با این تیم افتخارات فراوانی کسب کرد.
فرناندو سانتوس از معدود چهره هایی است که سابقه مربیگری در سه باشگاه بزرگ پرتغال را در کارنامه حرفه ای خود دارد. او دوران نسبتأ موفقی در پورتو، اسپورتینگ لیسبون و بنفیکا داشت و بارها قهرمان لیگ، جام حذفی و سوپر جام پرتغال شد.
این مربی پرتغالی سال ها در یونان زندگی کرد و مربی تیم های آ ا ک آتن، پاناتیناکوس و پائوک بود. او بارها از عشق و علاقه خود به یونان سخن گفته و این کشور را سرزمین دوم خود توصیف کرده، شاید به همین دلیل فدراسیون فوتبال آن کشور که پس از رفتن اتورهاگل آلمانی در وضعیت سخت و دشواری قرار داشت، در سال ۲۰۱۰ مربیگری یونان را به او سپرد.
یونان که در گذشته ای نه چندان دور قهرمان قهرمان اروپا بود، با فرناندو سانتوس نتایج قابل قبولی کسب کرد؛ در مرحله نهایی جام ملتهای اروپا و جام جهانی موفق به صعود از گروه خود شد و یکی از تیم های خوب این رقابت ها بود. فرناندو در یونان هم به تفکرات تاکتیکی خود وفادار ماند و با ارائه فوتبالی دفاعی و شیوه ای محافظه کارانه، به مصاف رقبای خود رفت. این تیم در بازی های خود گل های زیادی نزد، اما دروازه خود را هم بسته نگاه داشت.
فرناندو سانتوس در سال ۲۰۱۴ و پس از کناره گیری پائول بنتو از مربیگری پرتغال، روی نیمکت این تیم نشست، و گروهی از بازیکنان جوان و ستاره های پا به سن گذاشته ای را تحویل گرفت که به دلیل کسب نتایج ضعیف در جام جهانی برزیل، اعتماد به نفس خود را از دست داده بود.
رونالدو ستاره رئال مادرید و یکی از بهترین بازیکنان فوتبال جهان، در این تیم بازیکنی معمولی بود و علیرغم سعی و تلاش بسیار، قادر به تغییر روند ناکامی های پرتغال نبود، مجموعه متوسطی که یکی از تیم های درجه دوم فوتبال اروپا محسوب می شد.
فرناندو سانتوس این رویه را تغییر داد، او با تقویت ساختار دفاعی پرتغال، ترکیبی از بازیکنان جوان و باتجربه را به کار گرفت. رونالدو ستاره ای شد در خدمت تیم، مجموعه ای هماهنگ، منسجم و با انگیزه که تشنه پیروزی و افتخار بود.
در این دوران پرتغال با ارائه فوتبالی ساده، روان و البته به باور بسیاری یکنواخت و خسته کننده، نتایج درخشانی کسب کرد و به سادگی به مرحله نهایی جام ملت های اروپا رسید. این تیم شروع امیدوار کننده ای در این رقابت ها نداشت و با کسب سه مساوی، به عنوان تیم سوم از گروه خود صعود کرد.
پرتغال در حالی قهرمان اروپا شد که حتی خوش بین ترین کارشناسان هم انتظار موفقیت این تیم را نداشتند؛ ولی فوتبال دفاعی و بسته فرناندو سانتوس و البته شانس و اقبال مناسب هم مزید بر علت شد تا برزیلی های اروپا نخستین عنوان قهرمانی خود را کسب کنند.
هر چند که شیوه بازی پرتغال با انتقادات بسیاری از سوی مفسران، نویسنده های ورزشی و حتی تماشاگران همراه شد، ولی به باور فرناندو سانتوس فوتبال دفاعی هم یکی از تاکتیک های این ورزش پرطرفدار است و او با بهره گیری از همین سیستم قهرمان اروپا شد، فوتبالی مصلحت گرا که هدفش نه ارائه بازی زیبا و تماشگرپسند، بلکه کسب نتیجه و پیروزی در میدان است.
