تا چند روز دیگر، باراک اوباما به عنوان چهل و چهارمین رئیس جمهوری آمریکا سوگند یاد خواهد کرد. سناتور سابق ایالت ایلینوی، با شعار "تغییر" وارد رقابت های انتخاباتی شد. رأی دهندگان آمریکا با امید اینکه اوباما خواسته های آنان را برآورده کند، به وی رای دادند. سی و یک سال پیش نیز، جیمی کارتر با همین شعار به کاخ سفید راه یافت.
جیمی کارتر میخواست مانند وودرو ویلسون،بیست و هشتمین رئیس جمهوری آمریکا باشد. ویلسون که حدود یکصد سال پیش شعار "تأمین امنیت جهان برای دموکراسی" را عنوان کرد. ویلسون کنگره آمریکا را تشویق کرد به تشکیلاتی که اکنون موسوم به سازمان ملل متحد است بپیوندد. جیمی کارتر هم مصمم بود که طیف سیاست خارجی آمریکا را گسترش دهد و سیاست میانجیگری میان دولتها را که سالها بود رؤسای جمهوری پیشین کنارگذاشته بودند احیا کند.
در انتخاب اعضای کابینه، جیمی کارتر خیلی سریع عمل کرد. در رابطه با امور داخلی، بسیاری از نزدیکان خود در ایالت جورجیا را برگزید. از سوی دیگر در دوران کمپین خود گفته بود که واشنگتن را دگرگون خواهد کرد و از پیشکسوتان پایتخت کسی را به پستهای سیاست خارجی نخواهد گمارد. اما پس از پیروزی در انتخابات متوجه شد که نیازمند افرادی متبحر در سیاست خارجی است. دیوید گالست، خبرنگار صدای آمریکا در وزارت خارجه آمریکا در آن زمان تحولات کاخ سفید و دوران انتقال را پوشش میداد. وی میگوید کارتر ابتدا وزیر خارجه خود را برگزید: "سایروس ونس، را بعنوان وزیر خارجه خود انتخاب کرد زیرا وی در دوره جان اف کندی رئیس ستاد ارتش و سپس در دولت جانسون معاون وزیر دفاع بود."
کارتر، زبیگنیو برژینسکی را نیز که از مقامات وزارت دفاع در دولت جانسون بود، بعنوان مشاور امنیت ملی خود برگزید. ونس و برژینسکی هر دو افرادی با سابقه در سیاست خارجی اما با روش متفاوت بودند. پرزیدنت کارتر در صحنه بین المللی فعال شد.
یکی از اقداماتِ اولیه پرزیدنت کارتر امضای توافق بازگرداندن حاکمیت کانال پاناما به آن کشور در سال 1979 میلادی بود. وی بر اساس اصول 8 گانه توافقی که هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه پرزیدنت فورد با مقامات پاناما به آن رسیده بود، در شهریور 1356 پیمان را به امضا رساند. اقدامی که انتقاد جمهوریخواهان، سنا و عموم مردم آمریکا را برانگیخت زیرا آنان معقتد بودند از آنجائی که آمریکا آن را ساخت و هزینه آن را پرداخت، در نتیجه از آنِ این کشور است.
اختلاف اعراب و اسرائیل موضوع دیگری بود که پرزیدنت کارتر مصمم بود به آن سر و سامان دهد. هنری کیسینجر، وزیر خارجه پرزیدنت فورد، زمینه صلح میان مصر و اسرائیل را در پی جنگ 6 روزه سوریه، اردن و مصر علیه اسرائیل،که طی آن اسرائیل صحرای سینای مصر را اشغال کرد، فراهم کرده بود. پرزیدنت کارتر مذاکرات صلح را که به پیمان کمپ دیوید موسوم شد برقرار کرد.
بیش از یک ماه مذاکرات میان پرزیدنت کارتر، مناخم بیگن، نخست وزیر اسرائیل، و انور سادات، رئیس جمهوری مصر در آمریکا، در نهایت نتیجه داد. دیوید گالست می گوید: در سپتامبر 1978 دو توافق صلح ارائه شد: یکی میان اسرائیل و مصر و دیگری برای صلح جامع تر در خاورمیانه با فلسطینیان که هنوز به نتیجه نرسیده، اما پیمان صلح میان مصر و اسرائیل صحنه خاورمیانه را تغییر داد. پیمان صلح اسرائیل و مصر در سال 1979 در کاخ سفید به امضا رسید.
امضای پیمان صلح مصر و اسرائیل برگه ای درخشان در پرونده پرزیدنت کارتر است اما، انقلاب اسلامی در ایران، و گروگانگیری دیپلماتهای آمریکائی در تهران تا پایان دوره ریاست جمهوری پرزیدنت کارتر با وی باقی و تبعات آن را همچنان دولتهای آتی تجربه کرده اند.
جیمی کارتر رعایت حقوق بشر را جزئی از سیاست خارجی خود قرار داد زیرا نه تنها اعتقادات مذهبی قوی داشت بلکه بر این باور بود که بهترین کالائی که آمریکا برای ارائه به دیگر کشورها دارد نوع دموکراسی آن و رعایت حقوق بشر است. به گفته گالست، بلافاصله انتقادات سایرس ونس، وزیر خارجه پرزیدنت کارتر، از کشورهائی که آمریکا روابط استراتژیک با آنان داشت آغاز شد. آمریکای لاتین، اتحاد جماهیر شوروی، متحدین شوروی در اروپای شرقی، کره جنوبی و غیره. این سیاست در مورد ایران نیز صادق بود.
دیوید گالست می گوید: "روابط آمریکا با شاه ایران به تدریج متشنج شد آنهم بدلیل اینکه جیمی کارتر مروج و طرفدار سرسخت رعایت حقوق بشر بود. البته همین خط مشی در مورد ایران خیلی علنی نبود. "
با این وجود، دولت پرزیدنت کارتر به شاه ایران اجازه داد برای معالجات پزشکی وارد خاک آمریکا شود؛ تصمیمی که عواقبی چون گروگانگیری دیپلماتهای آمریکائی را در بر داشت.
بنا بگفته خبرنگار صدای آمریکا، واشنگتن از کلیه ابزار دیپلماتیک برای آزادی گروگانهای آمریکائی در تهران استفاده کرد. تا اینکه دولت آمریکا تصمیم به اجرای عملیات نجات گرفت. برخی تاریخدانان میگویند عملیات نظامی راِ وزارت دفاع پیشنهاد داده بود.
دیوید گالست می گوید: "نظریه ای هم وجود دارد که زیبیگنیو برژینسکی، مشاور امنیت ملی پرزیدنت کارتر، از طرفداران این گزینه بود. اما بعداً متوجه شدیم که سایروس ونس، وزیر امور خارجه شدیداً مخالف آن طرح بود."
تصویب این عملیات در زمانی که وزیر امور خارجه در تعطیلات بود صورت گرفت. پس از آگاه شدن از تصمیم گرفته شده، سایروس ونس سعی کرد نظر پرزیدنت کارتر را تغییر دهد. اما پس از عدم موفقیت به پرزیدنت کارتر گفت عملیات چه موفق باشد یا نه وی استعفا خواهد داد. دو روز پس از شکست عملیات و کشته شدن حداقل 10 سرباز آمریکائی، سایروس ونس استعفای خود را در اتاق کنفرانس مطبوعاتی وزارت امور خارجه اعلام کرد. خبرنگار صدای آمریکا بخاطر دارد که گروگانگیری آمریکائیان در تهران، پوشش کنفرانس مطبوعاتی وزارت خارجه و در نهایت ژورنالیزم دیپلماتیک را متحول کرد. پیش از آن واقعه، کنفرانس مطبوعاتی پوشش تصویری نداشت.
دیوید گالست می گوید: "تنها تصاویری که از بحران گروگانگیری در ایران برای عموم پخش می شد از تریبون وزارت امور خارجه آمریکا سرچشمه می گرفت. "
از آن به بعد بود که جلسات پرسش و پاسخ با رسانه ها از تلویزیون پخش شدند.
در همان سال، آمریکا برای دومین بار غافلگیر شد. حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان. در زمان حمله، پرزیدنت کارتر سیاست کاهش تنش میان شوروی و آمریکا که از دوره های پیش پایه گذاری شده بود را پیگیری می کرد. در آن زمان دو کشور سرگرم مذاکرات کاهش تسلیحات استراتژیک موسوم به سالت دو بودند. دیوید گالست میگوید حمله شوروی به اقغانستان همه را شوکه کرد: " ضربه سختی برای آنهائی بود که در پی کاهش تنش میان قدرتهای بزرگ بودند. واکنش واشنگتن به حمله، البته در آن زمان نمیدانستیم، حمایت مالی پنهانی از عوامل مجاهدین در افغانستان و پاکستان بود که عواقب آن تا به امروز ادامه دارد."
تحریم اقتصادی محدود و تحریم بازیهای المپیک 1980 شوروی از دیگر واکنشهای آمریکا بود.
دیوید گالست :"در اثر آن اقدام شوروی، روابط واشنگتن –مسکو که رو به بهبودی بود، مجدداً بسردی گرائید."
از نقطه نظر حقوق بشر و برخورد با حکومتهای دیکتاتوری، کارتر در آمریکای لاتین نیز خیلی فعال بود. شیلی، برزیل، آرژانتین، نیکاراگوئه... این امر به روابط آنها آسیب رساند اما موجب شد کشورها دید خوبی به آمریکا پیدا کنند.
ارزیابی کلی دوره ریاست جمهوری کارتر
گالست معتق است سیاستهای کارتر با ارزش و قابل ستایش بودند اما وی قربانی شرایط زمان خود شد و مجموعه ای از مشکلات داخلی و خارجی باعث شد که انتخابات را به رانلد ریگان ببازد.
پنجشنبه ۳ خرداد ۱۴۰۳ ایران ۰۹:۲۸