ترانگ یا ترانه، یکی از کهن ترین سبکهای شعر عامیانه ایران باستان است که گوسانها** یا نوازندگان دوره گرد نخستین سرایندگانش بوده اند. آنان با ترانه سرایی برای مردم امرار معاش می کرده اند. بعدها، پیروان مانی با بهره گیری از ترانه سرایی به سبک و شیوه گوسانها به ترویج باورهای فلسفی و دینی خود در میان مردم روستاهای دور افتاده می پرداخته اند.
ابوالفرج اصفهانی در دانشنامه بزرگ موسیقی خود بنام «الاغانی» به هنرمندانی اشاره دارد که با آهنگسازی و سرودن ترانه چه در میان مردم کوچه و بازار، چه دربارها و خانه های اربابان و اشراف مورد احترام و عزت همگان بوده اند.
بازتاب زندگی مردم و مشکلاتشان از نخستین درونمایه های ترانه های رایج میان مردم بوده است. تاریخ طبری از ترانه هایی یاد می کند که کودکان ایرانی در کوچه و بازار علیه ظلم و ستم عبیدالله زیاد، حاکم عرب می خوانده اند. ابوشکور بلخی، بسام کورد، و باباطاهر در شمار معروفترین ترانه سرایان پس از اسلام بوده اند. اما انقلاب مشروطیت دوباره زمینه رشد و تعالی ترانه بعنوان یکی از شیوه های کارآمد در آوازه خوانی عامه پسند را فراهم آورد که خواست آزادی و حقوق شهروندی را بازتاب می دادند. عارف قزوینی، میرزاده عشقی، و سپس بهار، از جمله ترانه سرایان این دوران بوده اند که قمرالملوک وزیری با صدای جادویی اش این ترانه ها را جادوانه کرد. با پدیداری گرامافون، رادیو و سپس تلویزیون که تکثیر مکانیکی و همگانی موسیقی را فراهم آورده بود، همچنین تاثیر موسیقی پاپ غربی، از عوامل بنیادین رواج شتابان ترانه سرایی در ایران بودند.
تورج نگهبان یکی از پرکارترین و قدیمی ترین ترانه سرایان دوران معاصر است که ترانه هایش را خوانندگان مشهوری همچون دلکش، ملوک ضرابی، مرضیه، هایده، مهستی، گوگوش و داریوش اجرا کرده بودند.
تورج نگهبان زاده اهواز و از نخستین همکاران برنامه گلهای رادیو توانست تحولی اساسی در ترانه سرایی دوران تکثیر ارزانبهای موسیقی و غلبه موسیقی پاپ غربی و جایگاهی در خور ستایش و ماندگار برای ترانه های مردمی در جهان موسیقی ایران پدید آورد.
تورج نگهبان که ۱۴ سال آخر زندگی اش را در لس آنجلس کالیفرنیا بسر برده بود در سن هفتاد و شش سالگی در یکی از بیمارستانهای این شهر براثر ابتلا به بیماری ریوی و کیسه صفرا درگذشت.
______
*- نام یکی از ترانه های زنده یاد تورج نگهبان
**- گوسانها نوازندگان دوره گردی بوده اند که از روستایی به روستایی دیگر رفته و به نوازندگی و ترانه خوانی و داستانسرایی می پرداخته اند. گوسانها سخت مورد احترام و محبوبیت عامه مردم بوده اند.
