خاطرات سياسی
(بخش نخست)
دکتر فکرت
زيرکی را گفتم اين احوال بين، خنديد و گفت "صعب روزی، بوالعجب کاری، پريشان عالمی!"
خاطرات سياسی، يادداشتهای روزانه شخصيتهای سياسی، ادبی و علمی، زندگينامه و بيوگرافی و اتوبيوگرافی، بعنوان بخش مهمی از ادبيات، در مغرب زمين سابقه ای طولانی و درخشان دارد و شانه به شانه نثر، نوول، و تاريخ نويسی به حد کمال رسيده است.
در ايران، نگارش و تدوين خاطرات سياسی، بعنوان يک "ژانر" و شاخه مجموعه ادبيات، هنوز در مراحل کودکی و "دستم بگرفت و پا بپا برد" قرار دارد.
با اينهمه، پس از انقلاب اسلامی ايران و الغاء رژيم کهن شاهنشاهی، سيل کتاب و خاطرات، چه به زبان انگليسی و چه به فارسی، و زبانهای ديگر، ايرانی و فرنگی، روانه خزائن فرهنگ و ادبيات ايران و جهان شده است که شمار آنها، در ٢٥ سال نخست پس از انقلاب، شايد از مجموع تمامی آثاری که در اين زمينه در طول سالها در ايران انتشار يافته است افزونتر باشد.
شرحی که اکنون از ملاحظه خوانندگان ميگذرد يک بررسی اجمالی از برخی از کتابهای خاطرات پيشينيان و آثار چهره های معاصر خواهد بود.
يکی از نخستين خاطرات سياسی که در همان اوان استقرار حکومت اسلامی ايران، بوسيله يک آشنای روزنامه نگار استراليايی بدستم رسيد يادداشتهای روزانه کوتاه، اما مؤثر "پرويز راجی" سفير سابق ايران در لندن است که از روز چهارم ماه ژوئن سال ١٩٧٦، آغاز و روز ٢٦ ژانويه سال ١٩٧٩ پايان می يابد.
شرح روزانه فعاليتهای ديپلماتيک "راجی،" دقيقاً مصادف است با ايامی که نگارنده، بحکم نخست وزير وقت و بر حسب اجبار در سفارت ايران در دهلی نو، در مقام رايزن امور دانشجويی، آموزشی و دانشگاهی ميزيست. در آن روزگار، نويسنده اين سطور، نزديک به صفحه رادار، اما هنوز خارج از شعاع آن بود اما، و بقول آمريکايی ها، بعنوان ستاره ای در حال صعود، در فعاليت ها بود و با تعدادی از چهره ها و شخصيتهای طراز اول موضوع يادداشتهای "راجی،" رابطه مستقيم و با برخی ديگر ارتباط غير مستقيم داشت و با دقت و علاقه و نگرانی، سير وقايع حيرت آور و حرکت تاريخ را در برابر چشمان خود نظاره ميکرد.
يادداشتهای سياسی روزانه "پرويز راجی،" که از معدود فرستادگان با فرهنگ و تحصيل کرده ايران آن عهد است، تماسها، مانورها، نگرانيها، رنجشها و اضطراباتی را که لازمه اجراء چنين مسئوليت خطيری است، با قلمی شيوا، و تسلطی قابل تحسين بزبان انگليسی، و تکوين و تطور ديپلماسی پشت پرده را با طنزی دل انگيز بصورت تابلويی در برابر ديدگان خواننده، ترسيم می کند.
"راجی" از وجود روابط نزديک خود با امير عباس هويدا، نخست وزير وقت، طلوع و افول ستاره بخت او در آسمان سياسی ايران و نيز از روابط ويژه خود با خواهر توأمان شاه پرده بر ميدارد و شخصيت درونی برخی از چهره های انگليسی و ايرانی را با ظرافت خاصی زير ذره بين تحليل قرار ميدهد.
يادداشتهای راجی، سرسلسله يادداشتها، خاطرات، زندگينامه و نقل و شرح وقايع و سير تکوين تاريخ پر ماجرای معاصر است که بی هيچ بيمی از زخم زبانها، عيب گيريها، طعنه زدنها، ملامتها و شماتتهای ديگران، آنچه را که می بينيد، با ملايمت خاصی بازگو ميکند و حتی، ساعات و دقايق آخرين سواری خود را بر مرکب استطاعت، با خوش مشربی و ژرف نگری خاصی، در چهارچوب حوادث عظيم تاريخی قرار می دهد و خردی و کوچکی آنچه را که بر او ميگذرد، در ساحت اقيانوس تاريخ، چون قطره ای ناچيز می پندارد.
قطره دريا است اگر با دريا است
ورنه آن قطره و دريا، دريا است!
مروری بر برخی از حوادث تاريخ آن زمان، باشد تا وقت دگر!