در چند هفته اخیر، دنیا به دفاع شبه‌نظامیان کرد در برابر حمله شورشیان گروه خودخوانده «دولت اسلامی» (داعش) در شهر کوبانی چشم دوخته است. عین العرب (که ساکنانش به آن کوبانی هم می‌گویند) شهری عمدتاً کردنشین در جنوب شرقی سوریه و در نزدیکی مرز ترکیه است.
اما شورشیان اسلامگرای داعش پیش از حمله به کوبانی، در پی هدفی دیگر بودند که از لحاظ استراتژیک حیاتی‌تر از کوبانی است – استان انبار در غرب عراق، که بر سر راه بغداد قرار دارد.
استان وسیع و کویری انبار – همان جایی که در سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ طوایف سنی عراق همراه با نیروهای آمریکایی شورشیان القاعده را بیرون راندند، از اوایل تابستان امسال، پیش از آن که دولت عراق و نیروهای آمریکایی بتوانند کاری کنند، به دست شورشیان داعش افتاد.
اکنون عین الاسد، بزرگ‌ترین پایگاه هوایی استان انبار، تأسیسات حیاتی سد حدیثه و شهرهای اطراف آن، در محدوده‌ای که از غرب به مرز سوریه، و از شرق به بخش‌هایی از شهر رمادی منتهی می‌شود، همه در محاصره «دولت اسلامی» است.
دولت خودخوانده اسلامی در یک‌سال گذشته آنچنان قدرتی به هم زده که به گفته یک دیپلمات مقیم بغداد «مثل اختاپوس به صورت عراق چنگ زده است.»
به نوشته خبرگزاری رویترز، جنگجویان طوایف سنی در غرب عراق بیم از آن دارند که با کشته شدن شبه‌نظامیانشان، نیرو کم بیاورند، و دولت عراق هم به قدر کافی از آنان حمایت نمی‌کند. سلاح به قدر کافی در اختیار ندارند و می‌گویند نمی‌توانند به امید حملات هوایی نیروهای ائتلافی به رهبری آمریکا بنشینند. فالح عیسوی، عضو شورای استانیِ الانبار می‌گوید: «اگر مقاومت جنگجویان طوایف نبود، استان انبار سقوط کرده بود. هشتاد درصد خاک این استان در دست شورشیان داعش است و ۲۰% باقی‌مانده را جنگجویان طوایف سنی و نیروهای امنیتی با هم کنترل می‌کنند.»
لشکرهای اصلی ارتش عراق – لشکر هفتم، هشتم، نهم، دهم و دوازدهم – در حملات شورشیان به سختی آسیب دیده‌اند. مقامات دیپلماتیک می‌گویند دستکم ۶.۰۰۰ سرباز عراقی در ماه‌های خرداد و تیر کشته شدند و دو برابر این عده فرار کرده‌اند.
وجود سربازانی که در ارتش ثبت نام کرده‌اند ولی برای جنگ به ارتش نپیوسته‌اند – و حقوق‌شان سر از جیب فرماندهان درمی‌آورد – تصویری مخدوش از شمار نیروهای نظامی موجود به دست می‌دهد. این پدیده با سقوط تکان‌دهنده و سریع ارتش عراق در برابر شورشیان در شهر موصل – دومین شهر بزرگ عراق – در تابستان مرتبط بود.
یک مأمور اطلاعاتی عراق در استان انبار برآوٌرد کرده که به رغم آن که در فهرست ارتش اسامی تقریباً ۶۰.۰۰۰ سرباز ثبت شده، در واقعیت بیش از ۲۰.۰۰۰ سرباز در سراسر استان انبار وجود ندارد.
ژنرال لوید آستین، فرمانده نیروهای مرکزی آمریکا می‌گوید در مقابل، شمار پیکارجویان داعش از تابستان به این سو تغییری نکرده. ژنرال آستین در گفتگو با خبرنگاران در پنتاگون اذعان کرد که وضعیت در استان انبار بسیار پرتنش است.
ارتش عراق در استان عمدتاً سنی‌نشین انبار از فرقه‌گرایی هم لطمه بزرگی خورده است. مردم این استان از دولت شیعه نوری مالکی دل خوشی نداشتند و در اوایل دی‌ماه سال گذشته که به سربازان دستور داد اعتراض مردم در رمادی را سرکوب کنند، خشم سنیان علیه نخست‌وزیر شیعه عراق بالاگرفت. شورش قبایل سنی راه را برای ورود پیکارجویان داعش به دو شهر اصلی استان یعنی فلوجه و رمادی باز کرد.
اعتراض به دولت مالکی در استان انبار چند ماه به طول انجامید و تا زمان سوگند حیدر عبادی، نخست وزیر جدید عراق در شهریور ماه، بیشتر غیرنظامیان هدف نیروهای امنیتی بودند.
«دولت اسلامی» از وضعیت ضعیف ارتش – چه از لحاظ نفرات و چه از نظر تجهیزات – و نارضایی مردم عراق از بغداد نهایت بهره را برد.
مقاومت لحظه به لحظه برای بقا
معلوم نیست پایگاه هوایی عین‌الاسد در استان انبار – که طوایف سنی و نیروهای ارتش عراق از تسلیحات و تجهیزات آن برای دفاع از سد حدیثه استفاده می‌کنند – تا چند وقت می‌تواند به مقاومت ارتش کمک کند.
با این حال دولت عراق، ارتش آمریکا و نیروهای عراقی برای قبایل و طوایفی که در فاصله‌ای نه‌چندان دور از پایگاه هوایی در محاصره شورشیان هستند، راه حل حاضر و آماده‌ای ندارند.
در روستای ذویت ال‌بونمر، در ۴۵ کیلومتری شمال غربی رمادی قبیله البونَمر از نیمه مهرماه در برابر داعش ایستادگی کرده است. آنها تا به حال به مهمات اندکی که از آسمان برایشان فرو‌می‌افتاد متکی‌اند؛ اما بقایشان به لحظه‌ای بند است. یکی از رهبران قبایل تلفنی به رویترز گفـت: «اگر قبیله ما سقوط کند، برای همه طوایف و قبایلی که از استان انبار دفاع می‌کنند، بد می‌شود.» او گفت نمی‌دانم چرا جت‌ها جنگی آمریکا به جهادی‌هایی که ما را احاطه کرده بودند، حمله نکردند: «ما نشانی دقیق بعضی از مواضع آنها را به آمریکایی‌ها داده بودیم، ولی آنها به بیشتر این مواضع حمله نکردند.»
خانواده‌های شبه‌نظامیان که در روستاها به دام افتاده و راه گریز نداشتند، برای پخت و پز چوب درخت‌ها را آتش می‌زدند و چون به مزارع خود دسترسی نداشتند، در باغچه خانه سبزیجات می‌کاشتند و مصرف می‌کردند. زن‌های باردار در خانه خود و بدون امکانات بهداشتی وضع حمل می‌کردند. از مواد خوراکی خبری نبود و مردم به آب و خرما بسنده می‌کردند.
یک افسر ارتش به شرط عدم افشای نامش گفت: «نیروهای ما دارند در برابر حملات مکرر داعش به زانو درمی‌آیند. کنترل بیشتر جاده‌های اصلی در اطراف رمادی از دست ما خارج شده، و همین امر حفاظت از تجهیزاتی را که به اردوگاه می‌رسد، دشوار کرده. بیشتر تانک‌ها و خودروهای سنگین ما از کار افتاده و خارج کردن آنها از پایگاه هم هر روز سخت‌تر می‌شود.»
شهر امیریه فلوجه، که در ۴۰ کیلومتری جنوب غربی بغداد واقع شده، یک هفته تمام در محاصره شورشیان «دولت اسلامی » بود. فرمانده نیروی انتظامی شهر که سال‌ها پیش در برابر القاعده مقاومت کرده بود، به رویترز گفته «به هر دری می زدم تا به نیروهای آمریکایی دسترسی پیدا کنم و از آنها بخواهم شورشیان را هدف حمله هوایی قرار دهند. بالاخره سه‌شنبه هفته گذشته بعد از پیغام‌های متعد به سیاستمداران و مقامات و افرادی که فکر می‌کرد بتوانند ارتباط او را به فرماندهی نیروهای آمریکایی وصل کنند، موفق شد پیامش را به آنها برساند؛ ولی آن موقع «شورشیان در روستاهای مجاور پنهان شده بودند و سلاح‌هایشان را مخفی کرده بودند.»
چند روزی نگذشت که یک واحد ارتش به کمک آنها آمد. حتی با حضور نیروهای تازه نفس، یک بمبگذار انتحاری داعش به داخل شهر نفوذ کرد و روز یکشنبه یک ژنرال ارتش عراق را کشت. در آن موقع، جاده‌های جنوبی شهر از شورشیان پاک شده بود؛ ولی «دولت اسلامی» هنوز در صدد گرفتن شهر و حرکت به سمت شمال است، و ثابت کرده که می‌تواند دوباره قدرت را در آن منطقه به دست گیرد.
فرمانده پلیس منطقه می‌گوید به دولت عراق و ارتش آمریکا التماس کرده تا مأموران انتظامی زیردست او را مسلح کنند تا آنها بتوانند در برابر شورشیان دولت اسلامی بایستند: «قسم می‌خورم که اگر اسلحه در اختیار ما بگذارند، فلوجه را پس می‌گیریم.»
