روزنامه گاردین می نویسد ایران و حزب الله، واسطه تهران در لبنان، در حال تشکیل شبکه هایی از شبه نظامیان در سوریه هستند. مقامات آمریکایی و خاورمیانه ای، هدف از این اقدام را تامین منافع این دو در سوریه در صورت سقوط حکومت بشار اسد یا خروج او از دمشق توصیف کرده اند.
شبه نظامیان وابسته به ایران و حزب الله در حال حاضر در کنار نیروهای دولتی سوریه قرار دارند. اما مسئولان می گویند هدف بلند مدت ایران داشتن ماموران قابل اتکا در سوریه در زمان چندپاره شدن این کشور به گروه های مختلف قومی و فرقه ای است.
یک مقام بلند پایه دولت آمریکا ضمن اشاره به این که ایران اعلام کرده ۵۰ هزار نیرو در سوریه دارد، به روزنامه بریتانیایی گاردین گفت: «این عملیات بزرگی است. قصد اولیه حمایت از حاکمیت سوریه به نظر می رسد اما داشتن یک نیروی قابل اتکا در سوریه برای ایران امر مهمی است.»
با نزدیک شدن به سومین سال درگیری در سوریه، گروه های مذهبی و قومیتی مختلف این کشور، نگرانی عمیقی برای کشورهای همسایه سوریه به شمار می روند.
نیروهای انقلابی که عمدتا از اکثریت سنی هستند، به دلایل مذهبی، جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی اتحاد چندانی ندارند. اسلامگرایان مسلح، از جمله گروه های خارجی مرتبط با القاعده در حال قدرت گرفتن هستند.
ناسیونالیست های کرد سوری نیز گروه های شبه نظامی خود را دارند و بیش از آن که به فکر اتحاد با دیگر گروه های مخالف باشند در تلاش برای استقلال هستند. اقلیت مسیحی عمدتا طرف اسد را گرفته اند و از نتیجه پیروزی اسلامگرایان می ترسند. ۷۰۰ هزار دروزی سوری نیز به سوی انقلابیون متمایل هستند.
علی رغم تلاش های آمریکا برای متقاعد ساختن علوی ها به این که منافعشان در ترک بشار اسد است، علوی ها همچنان پشتیبان او هستند.
هریک از عوامل داخلی سوریه، حامیان خارجی دارند. پال سالم، مدیر بنیاد کارنگی در بیروت به گارین می گوید: «سوریه به عنوان یک ملت در حال چند پاره شدن است مانند اتفاقی که در دهه ۷۰ میلادی در میان قومیت های لبنان و عراق رخ داد. بازگرداندن سوریه به حالت یک ملت کار بسیار مشکل خواهد بود.»
ایران سابقه نفع بردن از درگیری و ناآرامی دارد. حزب الله در جریان جنگ داخلی لبنان و با نفوذ ایران در میان شیعیان آن کشور سربرآورد. این الگو طی هرج و مرج عراق پس از حمله آمریکا نیز رخ داد.
به گفته مقامات خاورمیانه و آمریکا، علاقه ایران به حفظ سوریه به عنوان یک پایگاه، توضیح می دهد که چرا ایران- که از لحاظ مالی منزوی است- از گروه هایی چون جیش الشعبی که متحد شیعیان و علوی های سوری است، حمایت مالی و تسلیحاتی می کند. این گروه ها از سوی حزب الله لبنان و سپاه پاسداران ایران، آموزش می بینند.
دیوید کوهن، معاون اطلاعات مالی و ضد تروریسم وزارت خزانه داری آمریکا می گوید: «جیش یک گروه مشترک میان ایران و حزب الله است و مشخصا یک گروه واسطه عمده برای آنان به شمار می رود.»
وزارت خزانه داری آمریکا در ماه دسامبر گذشته گفت که ایران مرتب میلیون ها دلار را صرف حمایت از جیش الشعبی می کند. بیانیه وزارت خزانه داری آمریکا به نقل از فرمانده سپاه پاسداران گفت که جیش بر اساس نیروهای بسیج ایران شکل گرفته است که در جریان ناآرامی های پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ نقش عمده ای در سرکوب معترضان ایرانی داشت.
در سوریه چند پاره، متحدان طبیعی ایران شیعیان و علوی های مستقر در استان های مرزی سوریه با لبنان و بندر کلیدی لاذقیه هستند. تحلیلگران می گویند سناریو محتمل این است که بازماندگان حاکمیت اسد، به دنبال برقرارکردن پایگاهی برای خود در این مناطق باشند که ضمن ارتباط دادن ایران با حزب الله لبنان و اهرمی علیه اسرائیل، از حمایت تهران برخوردار شوند.
کارشناسان می گویند تهران بیشتر علاقمند به حفظ اهرم های قدرت در سوریه-از جمله سیستم حمل و نقل- است تا نگاه داشتن اسد در قدرت. تا وقتی که ایران بتواند کنترل حمل و نقل دریایی و هوایی در سوریه را حفظ کند، می تواند راه به لبنان را نیز برای خود محفوظ کند و همچنان در صحنه سیاسی لبنان نفوذ داشته باشد.
جان کری، وزیر خارجه جدید آمریکا ماه گذشه گفت نگرانی دولت آمریکا فروپاشی سوریه است. هفته گذشته، اخضر ابراهیمی، فرستاده سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب برای حل مسئله سوریه در جلسه شورای امنیت سازمان ملل از دو خطر عمده برای جامعه بین الملل یاد کرد: «اولین خطر این است که سوریه به زمین رقابت قدرت ها، دولت ها و گروه های منطقه ای بدل شود. این اتفاق کمابیش در حال وقوع است. مخاطره دوم فراگیر شدن تمام عیار جنگ داخلی سوریه و گسترش آن به بقیه مناطق شام است.»