انقلاب مشروطه ایران نخستین حرکت ملی ایرانیان برای محدود کردن قدرت مطلقه حاکمان خود دردوران معاصر شناخته شده است. با این وجود در سالگرد انقلاب مشروطه، چهاردهم مرداد ماه، همچنان بحث تعارض میان قدرت مطلقه حاکمان و حق حاکمیت ملت تازه و نو به نظر می رسد و مساله مهم جامعه ایرانی است.
هر چند که پیش از این رویداد، ایرانیان در جنبش تنباکو اولین گامهای حرکت ملی خود را آغاز کرده بودند، اما اعتراضاتی که در پاییز ۱۲۸۴، با افزايش بهای قند و در پی آن به فلک بستن دو تن از تجار مشهور تهران توسط حاکم وقت، شروع شده بود، آغاز گر مشروطیت در ایران شد.
سرانجام خواستهای معترضین به آنجا کشيد که ابتدا سخن از تشکیل عدالتخانه و سپس مجلس شورای ملی به میان رفت و اين خود امضای فرمان مشروطه در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ توسط مظفرالدین شاه قاجار را به ميمنت در پی داشت.
این جنبش در تاریخ ایران ماندگار شد و به بخشی از افتخارات تاریخی ملتی پیوست که بسياری از همسايگانش همچون مواردی را در تاریخ خود نداشته اند. اما فراز و نشیب های سده اخیر ایران يک صد سال تکاپوی آزادی را به کلام مشترک کسانی که برای آزادی، حاکمیت ملی و اجرای قانون تلاش کرده اند، مبدل ساخت.
از نگاهی دیگر، بسیاری از مورخین، جامعه شناسان و ناظران سیاسی در بررسی مسایل ایران شبیه سازی تاریخی می کنند. در ارتباط با مقایسه وضعیت کنونی ایران با دوران مشروطیت بحثی بنام تبار شناسی سیاسی مطرح می شود که، هر چند بسیاری از کارشناسان آن را غیر علمی می دانند، کاربرد بسیاری در مجادلات و بحثهای سیاسی یافته است.
این بحث در میان جناحها و نحله های مختلف فکری، چه موافق و چه مخالف حاکمیت، مطرح است. یکی از اتهام های جناح اصول گرای نظام جمهوری اسلامی به مخالفین و منتقدین خود همواره به تعبیر آنان خیانت روشنفکران و همراهی برخی از روحانیون با آنها در حذف مشروطه خواهان مشروعه طلب است.
بطور مشخص اين بحث در رابطه با شیخ فضل الله نوری و روحانیون مشروطه خواهی چون طباطبایی و بهبهانی و همینطور روشنفکران عرفی گرا يی (سکولار) مثل آخوندزاده و میرزا ملکم خان و از سوی دیگر طالب اف و مستشار الدوله که از طرفداران اصلاحات در چارچوب اسلام بودند مطرح می شود. در شبیه سازی تاریخی و تبار شناسی سیاسی نیروهای حاضر در صحنه سیاسی ایران می توان طرفداران ولایت مطلقه فقیه و معتقدان به حکومت الهی همچون محمد تقی مصباح یزدی و محمد یزدی را اخلاف مشروعه طلبان نامید و روحانیان دیگری که بر حق حاکمیت ملت تاکید دارند همچون منتظری، طاهری، صانعی و بیات زنجانی را در زمره روحانیان مشروطه خواه کنونی جای داد.
روشنفکران عرفی گرا، دینی، و فعال کنونی نیز بدین ترتیب همانندهای خود را در آن مقطع تاریخی خواهند یافت. در این میان نیروهایی نیز وجود دارند که خود را در جایگاهی چون احیا کنندگان انقلاب مشروطه و فاتحان تهران، يعنی ستارخان وباقر خان، قرار می دهند.
اما هم اکنون و پس از آغاز به کار دولت دهم جمهوری اسلامی ایران در پی انتخاباتی که با اعتراضات فراوان و بی سابقه ای روبرو شد و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان شکاف عمیقی را میان مردم و حاکمیت و همینطور در داخل هیئت حاکمه بوجود آورد، باید دید که شاهین اقبال بر شانه کدامیک از نیروهای یاد شده خواهد نشست و تلاش تاریخی ایرانیان برای رسیدن به آزادی، برقراری حاکمیت ملی و اجرای قانون به کجا خواهد انجامید.
سه شنبه ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳ ایران ۱۵:۳۶