«من، انهدوآنا، نيايشگر بزرگ
با انبانی پر از نغمه های شادمانه،
در آنجا بودم.
آنجا که مرگ را بر من ارزانی داشتند،
من سوی نور شتافتم.
آنجا که نور مرا در خود سوزاند،
راه سايه را در پيش گرفتم.
و هم آنجا که توفان بر من وزيدن گرفت. »
انهدوانا ، ايزدبانوی سومری عشق سودايی، شاهزاده خانم آکد و دختر سارگون کبير، نخستين فرمانروای پادشاهی بزرگ سومر و آکد، بنا به روايات متعدد ، بين سالهای ۲۲٥۰ تا ۲۲۸۵ پيش از ميلاد مسيح می زيسته است. گفته می شود، وی با شخصيت عارفانه و قهرمانانه اش، مظهر نخستين جوانه های نگرش فمينيستی در تاريخ بشر بشمار می آید. او در زمره نخستين و باستانی ترين نويسندگانی است که آثارش از چهارهزار و سیصد سال پيش به خط ميخی باقی است.
دو اثر از مجموع شش سروده او در مدح و ستايش ايناننا، ايزدبانوی ماه؛ با عنوان «نين- می- سار- را» ایزدبانوی قدرتهای بی همتا، و «اين- نين- ساگور- را» بانوی دريا دل، در يکصدو سی و پنج سطر و در دوستون به گونه ای نوشته شده که آنها را می توان هم بطور افقی خواند و هم عمودی. اين آثار از باستانی ترين قطعات ادبی در تاريخ بشر بشمار می روند.
انهدوانا به خاطر به ويژه مجموعه سروده های مذهبی اش در معبد سومر، شامل چهل و دو مديحه از اعتبار زيادی برخوردار است.
بسياری از اديبان خاور نزديک معتقدند مدايح انهدوانا غالباً رنگ سياسی دارند و اکثر آنان به حمايت از انگيزه های امپرياليستی پدرش: سارگون کبير سروده شده است. برخی پژوهشگران نیز نويسنده بودن او را به زير سئوال برده و معتقدند: با توجه به اينکه آثار ادبی عصر سومريان مجهول مانده، نمی توان به يقين دانست که اين آثار از آن انهدوانا باشد.
اما اينکه اصولاً زنی به نام «انهدوانا» وجود خارجی داشته يا شخصيتی افسانه ای است ، بسياری از آثار به جا مانده از عهد سومريان، از جمله بشقابی مرمرين که در جريان حفاريهای مرکز مطالعات باستانشناسی دانشگاه پنسيلوانيا در سال ۱۹۲٧ در شهر باستانی اور در عراق يافت شده، به درستی ثابت می کند چنين زنی در آن دوران می زيسته است. در زمينه بشقاب که شعاع آن به بیست و شش و قطر آن به هفت سانتيمتر می رسد، تصوير چهار نفر به چشم می خورد که به ترتيب، تصوير برهنه يک مرد کاهن است، پشت سر او، انهدوانا با يک پيراهن چين دار بلند و سربند در حالی ايستاده که دو ملازم مرد وی را همراهی می کنند.
در اشعار انهدوانا، حرکات ايناننا با دقت و ظرافت تمام برای خواننده دیدنی می شوند. انهدوانا، از ايناننا به عنوان ايزدبانوی جنگ، زنی طراز اول، و راهنمای بشريت ياد می کند. بنابر اين ايناننا در نظر وی همه صفات را يکجا دارا است، هم سرسختی و رزمجويی يک آکدی را دارد و هم از آنجا که ايزدبانوی عشق است نرمخويی و عاشق پيشگی سومريان را به ارث برده است.
انهدوانا ايناننا را به مرغ طوفانی همانند می داند که با يک جهش خدايان کوچکتر را با چنگال از زمين بر می گيرد و چون خفاشانی گيج و گنگ در هوا رها می کند.
انهدوانا در بخشی از سروده هايش در ستايش ايناننا می گويد:
«بانوی من، بزرگی تو انکار ناپذير است،
بگذار قلب تو برای من بتپد.
کردار نيک تو بی همتا،
و ستايشت جاودانی ست.
بانوی جوان من بگذار تورا ستايش کنم که ستودنت به کامم شيرين است.»
«گرانبهاترين ، قلب تو درياست، ايکاش قلبت برای من آرام می گرفت،
همسر گرامی آنا! ایزدبانوی افقها و قله های رفيع بهشت، همسر تو، هم او که خدای خدايان است يکسر، در مقابل تو بوسه بر خاک می زند........»
«شهبانوی شهبانوها، تو از زهدان خدايان مقدس زاده شده ای، اما خود مقدس ترينی، تو عاقل و بابصيرتی، بانوی سرزمينهای ناشناخته، بگو که تو سرچشمه برکت و حياتی. ترنم مقدست را به ياد دارم!»
برخی از نويسندگان، آثار انهدوآنا را بازتاب شخصيت قوی او می دانند و معتقدند در لحن و صدای او چنان صلابت و اقتداری موج می زند که ايکاش همه زنان عالم طنين آن را می شنيدند.
از آنجا که انجام تحقيقات علمی در تمدن سومريان و بابليان عموماً توسط کاهنان و کاهنه ها صورت می گرفته، گفته می شود رد انهدوانا در علم نجوم و رياضيات نيز وجود دارد. چنانچه ساختار نظام معابد سومريان آنچنان پيچيده بوده است که تار و پود آن با سوداگری، کشاورزی و صنعت ارتباطی تنگاتنگ داشته است. کاهنان و کاهنه های سومری آگاه به علم نجوم، بر حرکت و موقعيت ستاره گان احاطه کامل داشتند و گاهشمار آنها هنوز به عنوان مرجع تشخيص تاريخ برخی از رويدادهای مذهبی چون اعياد پاک و پسح مورد استفاده قرار می گيرد.
زنان سومری، از جمله انهدوانا گرچه سهم مؤثری در مطالعه و شناسايی حرکت و موقعيت ماه در کهکشان ايفا کرده اند، اما به مرور زمان نام بسياری از آنان يا بطور تصادفی يا عمداً از حافظه تاريخ پاک شده است.
انهدوانا نخستين زنی است که از چهارهزارسال پيش به اين سو، نامش بر بسياری از آثار ادبی و علمی نقش بسته است. وی در يکی از سروده هايش در وصف خويش می گويد:
«زنی که به حق صاحب عقل و خرد فراوان است،
کسی که همه لوحه های لاجوردين را خوانده است،
همه سرزمينها را می شناسد،
بهشت را در می نوردد و ابتدا و انتهای زمين را يافته است.»