Global Desert Outlook
گسترش بیابانها اینک مشکل حادی شده است که نزدیک به یک سوم از خاک کره زمین را تحت تأثیر قرار میدهد، و در عین حال برحیات یک پنجم از مردم کره زمین اثر میگذارد. برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد در گزارشی با عنوان "چشم انداز جهانی بیابانها" که به مناسبت "روز جهانی محیط زیست" انتشار داده است، میگوید بیابانهای جهان تنها زمینهای بایر را شامل نمیشوند، بلکه اکوسیستمهایی را نیز در بر میگیرند که منافع سرشاری برای بشر به ارمغان میآورند.
در حال حاضر مساحت کل بیابانها یک چهارم خشکی کره زمین را میپوشاند، که ۵۰۰ میلیون نفر در آنها زندگی میکنند. در این میان آفریقا بیش از دیگر نقاط دنیا در معرض خطر است. دو سوم خاک این قاره را بیابانها و اراضی خشک پوشانده است؛ و دلایل زیادی وجود دارد که نمایانگر گسترده شدن این بیابانها است. مثلاً کشاورزی در جنوب مراکش که اراضی آن خشک است و در حاشیه "صحرا" قرار دارد هیچگاه آسان نبوده است؛ اما خشکسالی سالهای اخیر کشت و کار در این منطقه را تقریباً غیر ممکن ساخته است.
تغییرات آب و هوا مهمترین عامل بروز این وضعیت است. در این منطقه درجه حرارت رو به افزایش و میزان بارندگی رو به کاهش است. جمعیت زیاد در جهان نیز مزید برعلت است. به دلیل ازدیاد جمعیت میزان استفاده از آبهای زیرزمینی بیش از آن است که آب باران بتواند جایگزین آنها شود. نمونه آن را در هندوستان میتوان دید.
بطور کلی تقاضا برای آب بیش از عرضه آن در طبیعت است، و ما در دهه های آینده شاهد کمبود شدید آب در جهان خواهیم بود. رودخانه ریو گراند در مکزیک را که هم مرز آمریکا است درنظر بگیرید، اگر چه این رودخانه آب برای آبیاری اراضی مزروعی را تأمین میکند؛ اما کشاورزان در هر دو کشور آمریکا و مکزیک آنقدر از این رودخانه آب مصرف میکنند که در برخی نقاط رودخانه تبدیل به آب باریکه شده است.
کاوه زاهدی، قائم مقام رئیس برنامه محیط زیست سازمان ملل میگوید: بسیاری از مردم درباره اثرات مخرب گسترش بیابانها حرف میزنند؛ اما آنچه که به همان اندازه مهم است این است که به بیابانها به عنوان اکوسیستم نگاه کنیم، و ببینیم که در آینده چه خدماتی میتوانیم به آنها بدهیم؛ و چگونه بیابانها میتوانند با استفاده از منابع موجود اکوسیستم خود را متحول سازند."
گیاهان بیابانی که خود را با محیط زیست سازگاری داده اند، میتوانند منبع مهمی برای محصولات جدید کشاورزی و ترکیبات شیمیایی جهت تولید انواع داروها و تولیدات صنعتی باشند. در حال حاضر گیاهان وحشی نزدیک به یک چهارم مواد تشکیل دهنده داروها هستند.
انستیتو ملی سرطان ایالات متحده آمریکا ۳۰۰ گیاه را شناسایی کرده است که میتوان از آنها برای مبارزه با سلولهای سرطانی استفاده کرد. در عین حال بعضی از کارشناسان بر این باورند که بیابانها ، با برخورداری از نور آفتاب فراوان میتوانند محل احداث نیروگاههای عاری از کربن خورشیدی باشند ونیروی برق مورد نیاز جهان را درتمام طول قرن بیست و یکم تأمین کنند.
مرکز تحقیق و توسعه انرژی خورشیدی اروپا در منطقه الجزایر صحرای اسپانیا در حال بهره برداری است. دانشمندان میگویند انرژی از خورشید که یک بیابان به وسعت ۸۰۰ کیلومتر مربع میتواند تولید کند به اندازه ای است که قادر خواهد بود نیروی برق مورد نیاز همه مردم جهان را تأمین سازد.
بیابانها برای تولید انرژی بادی نیز ایده آل هستند. مزارع بادی در شمال مراکش با ۴۸ توربین بادی توانسته است دو درصد از نیروی برق سالانه مورد نیاز کشور را تأمین کند واز پخش مواد کربنی به میزان ۲۳۰ هزار تن در سال جلوگیری کند.
جالب اینکه بیابانها حتی میتوانند به کشاورزی نیز کمک کنند، بی آنکه مقادیر معتنابهی از آب آبیاری را به هدر دهند. به عنوان نمونه، در صحرای "نگو" در اسرائیل، کشاورزان شاهد فواید حاصل از کشت محصولات بیابانی بوده اند. مثلاً بجای تولید مرکبات معمولی که به آب فراوان نیاز دارد، گلابی خاردار میکارند که با آب کم رشد میکند.
گزارش سازمان ملل حاوی یک پیام مهم است: گسترش بیابانها تهدیدی است بزرگ؛ اما اگر ما فن مدیریت بیابانها را فراگیریم، آنگاه خواهیم دید که بیابانها سرشار از سود برای بشريت هستند.